Астана күні: 22 жылда Нұр-Сұлтан экономикасы қалай өзгерді
finreview.info
6 шілдеде Қазақстан дәстүрлі түрде Астана күнін атап өтеді. Біздің астанамыз әлемдегі ең қарқынды дамып келе жатқан қалалардың бірі. Нұр-Сұлтан қаласы провинциялық қаладан қазіргі заманғы астанаға айналды, деп хабарлайды zakon.kz finreview.info-ға сілтеме жасап.
22 жыл бұрын Ақмола қаласы Қазақстанның астанасы болды. Ол кездегі халық саны небары 300 мың адамды құрады. Бүгінгі таңда Нұр-Сұлтан қаласы – миллионыншы мегаполис, Еуразия кеңістігінің орталығы.
Біздің астанамыз – ХХІ ғасырда 10 жыл ішінде салынған жалғыз, ал Қазақстан – ғасырдың басында жаңа астананы салған жалғыз ел. Оның дамуы бүкіл Қазақстанды түбегейлі өзгертіп, оны экономикалық күшті және саяси тұрақты мемлекетке айналдырды. FinReview.info провинциялы қаладан қазіргі астанаға айналған Нұр-Сұлтан қаласының экономикасы қалай өзгеретінін түсінді.
Елорданың номиналды ЖӨӨ 272 есе өсті
Аймақ экономикасының жай-күйін негізгі макроэкономикалық көрсеткіштер, мысалы, ЖӨӨ, іскерлік белсенділік деңгейі, жұмыспен қамту, тартылған инвестициялар көлемі сияқты оңай бағалауға болады.
Жалпы аймақтық өнім – бұл аймақта өндірілген барлық тауарлар мен қызметтердің нарықтық құнын көрсететін көрсеткіш. 2019 жылы оның Нұр-Сұлтан қаласындағы құны 7 трлн теңгені құрады және 1997 жылмен салыстырғанда 272 есе өсті. Теңге түрінде ЖӨӨ индикаторлары 22 жыл ішінде үздіксіз өсіп отырды.
ЖӨӨ құрылымында қызықты үрдіс байқалады. 2019 жылы тауар өндірісі капиталға жалпы ЖӨӨ-нің 19,3%, ал қызмет көрсету өндірісі – 74,5% берді. Қалғаны азық-түлік салығы. Шамамен бұл деңгейде ЖӨӨ құрылымы 2000 жылдардың ортасынан бастап сақталды.
Басқаша айтқанда, басқа жоспардың қызметтері – сауда, автомобильдерді жөндеу, жылжымайтын мүлік, қаржы және сақтандыру – капиталға өндіріске қарағанда қосымша құн береді.
Капиталдың ЖӨӨ нақты өсуі, яғни инфляцияны ескере отырып, әр түрлі бағытта өзгерді – 2000 жылдары индикатор екі таңбалы динамикада өсті, содан кейін 2008 жылдан бастап "минусқа" дейін төмендеп, 2010 жылы қалпына келе бастады. Динамиканың өзгеруіне ең алдымен 2008 жылғы қаржы нарықтарындағы дағдарыс және 2014 – 2015 жж. Мұнай бағасының түсуі себеп болды. Оларды еңсеру үшін Үкімет "Жұмыспен қамтудың жол картасы", "Бизнестің жол картасы" және "Нұрлы жол" сияқты мемлекеттік бағдарламаларды әзірледі.
Аталған бағдарламаларды іске асыру елге әлемдік нарықтардағы жағымсыз тенденцияларға төтеп беруге, халықтың іскерлік белсенділігін арттыруға мүмкіндік берді.
Нәтижесінде ЖӨӨ-нің 55% -ы кәсіпкерлік сектордың үлесінде
1999 жылдан бастап жұмыс істеп тұрған заңды тұлғалардың саны Статистика комитетінің деректері басталғаннан бастап 16 есе өсті және 2020 жылғы 1 маусымдағы жағдай бойынша 74 824 кәсіпорын болды. Олардың көпшілігі сауда, құрылыс, білім, телекоммуникация және өндіріс салаларында ұсынылған.
Елордадағы негізгі жұмыс беруші – кәсіпкерлік сектор – мұнда Нұр-Сұлтан қаласының әрбір үшінші тұрғыны шұғылданады және олардың қызметі жалпы өңірлік өнімнің 55% құрайды. Тиісінше, кәсіпкерлік салық түсімдерінің жартысынан көбін қамтамасыз етеді. Бұл аймақтар арасындағы ең жоғары көрсеткіш.
Нұр-Сұлтан қаласындағы ресми жұмыссыздық 2001 жылдан бері тұрақты түрде төмендеп келеді. Бұл жұмыс күшінің тез өсуіне қарамастан.
Алайда сарапшылар көбінесе елордадағы оң жұмыссыздық нәтижелерін еңбек есебінің жүйесінің ерекшеліктерімен байланыстырады. Тұрақты жұмыспен қамтылмаған, табысы төмен және зейнетақы қорына жарнасыз қазақстандықтар статистикалық есепте жұмыссыз ретінде тіркелмеген жағдайда өзін-өзі жұмыспен қамтыған адамдар ретінде көрсетілген.
Бірақ олардың үлесі үнемі төмендеуде – егер 2001 жылы өзін-өзі жұмыспен қамтыған көрсеткіш астананың жалпы экономикалық белсенді бөлігінің 16% -ын құраса, 2020 жылы бұл көрсеткіш 11% -ға дейін төмендеді.
Яғни, елде жұмыспен қамтуды қолдау бойынша қабылданған шаралар еңбек нарығының жағдайына, атап айтқанда, Нұр-Сұлтан қаласындағы жұмыссыздықты азайтуға оң әсерін тигізеді.
Келесі көрсеткіш – бұл инвестициялардың түсуі. Капиталдың дамуы үздіксіз өсумен сипатталатын инвестициялық кірістермен тығыз байланысты.
Тартылған инвестициялардың жалпы көлемі 50 есе өсті
Аймақтың экономикалық дамуының қазіргі кезеңінде күрделі салымдар маңызды рөл атқарады, өйткені олар кәсіпорындардың өндірістік қуаттылығын арттыруға бағытталған. 2003 жылдан бері Нұр-Сұлтан қаласына салынған инвестициялардың көлемі 52 млрд АҚШ доллардан немесе 9,8 трлн теңгеден асты. Сонымен бірге, қалада жиналған қаражаттың шамамен 82% -ы бюджеттен тыс, яғни бұл кәсіпорындардың меншікті қаражаты және қарыз қаражаты.
Бұл инвестициялық қорлардың қызықты ерекшелігі – олардың шамамен 60% -ын шағын және орта бизнес құрайды.
Елорданың экономикалық саясатындағы тағы бір маңызды басымдық – тікелей шетелдік инвестициялар. Ұлттық банктің статистикасына сәйкес 2014 жылдан бастап 2019 жылға дейін тартылған шетелдік инвестициялар көлемі 5,1 млрд АҚШ долларын құрады.
Елорданың экономикасына шетелдік қатысу туралы айтатын болсақ, шетелдік мазмұндағы жобалар 290 млрд теңгеден асты. Мәселен, 2018 жылы шетелдік капиталдың қатысуымен 7 инвестициялық жоба жүзеге асырылды, оның ішінде Alstom трансформаторлар өндірісі (Франция), Eira Med медициналық құрылғылар шығаратын зауыт салу (Дания).
Бүгінгі таңда қалада 4027 шетелдік компания тіркелген. Бұл жақсы көрсеткіш, өйткені ТМД-ға инвестициялар үшін бәсекелестік жыл өткен сайын күшейе түседі. Мұның себебі әлемдегі өсіп келе жатқан тұрақсыздық пен белгісіздік – санкциялар, сауда соғыстары, геосаяси қарама-қайшылықтар және эпидемиологиялық жағдай. Алайда, біздің жағдайда, Нұр-Сұлтан қаласы шетелдік инвесторлар үшін өте тартымды алаң болып қала береді.
Сонымен қатар, Нұр-Сұлтан қаласы – Орталық Азия аймағының қаржы орталығы
Қазір әлемдік ІЖӨ-нің жартысына жуығы 300 ірі қалада өндіріледі. Олардың көпшілігі Нью-Йорк, Лондон, Шанхай, Гонконг немесе Сингапур сияқты қаржы орталықтары. Олардың экономикасының негізін қаржы, технология, логистика және сабақтас салалар құрайды. Дәл осы орталықтар арқылы әлемдік ақша ағындары жүреді.
Мұндай қалалар бизнес, инвестициялар мен жоғары білікті кадрларды тартуға айналатыны анық. Қазір Нұр-Сұлтан қаласы осы бағытта дамуда. Ол үшін 2019 жылы Астана халықаралық қаржы орталығы іске қосылды. Ол елге шетелдік инвестицияларды тарту құралдарының бірі ретінде жасалды. Сондықтан, қаржы орталығы бірқатар артықшылықтарға ие, олар елге инвесторлардың келуін ынталандыруы мүмкін.
Біріншіден, АХҚО негізінде ағылшын заңдары негізінде арнайы юрисдикция құрылды, ол әлемнің көптеген қаржы орталықтарында қолданылады және инвесторлар үшін түсінікті.
Екіншіден, қаржы орталығының қатысушыларына 50 жылға дейінгі салықтық жеңілдіктер, жеңілдетілген валюта, виза және еңбек режимдері беріледі.
Үшіншіден, дауларды шешу үшін тәуелсіз сот пен халықаралық арбитраж орталығы құрылды және жұмыс істейді, онда бүкіл әлемдегі британдық судьялар мен заңгерлер жұмыс істейді.
Төртіншіден, AIX қор биржасы құрылды, оған 62 бағалы қағаздар енген.
Инвестицияларды тарту бойынша АХҚО-дың алғашқы жетістіктері бар. 2020 жылдың сәуір айының ортасында АХҚО тізіміне енген компаниялардың нарықтық капиталдандыруы – Қазатомөнеркәсіп, Полиметалл, Қазақстан Халық Банкі, Ferro Alloy Resources Limited және Kcell 13,7 млрд АҚШ доллардан асты. Ал AIX биржасы арқылы тартылған инвестициялардың жалпы көлемі 290 млн АҚШ долларды құрады.
Тартылған инвестициялар инвестициялау тұрғысынан перспективалы, дамуы неғұрлым мультипликативті нәтиже беретін экономика секторларының пулын құрайды.
Нұр-Сұлтан қаласы үшін экономиканың осындай 10 басым секторы бар
Бұл туризм, даму, заманауи өндіріс, қаржы орталығы, мемлекеттік секторға қызмет көрсету, халықаралық ұйымдар мен трансұлттық компаниялар, білім беру, денсаулық сақтау, сауда және логистика, мәдениет және спорт, шығармашылық секторлар.
Әр сектор үшін даму стратегиясы жасалды. Мәселен, мектептер салу үшін жеке инвесторларды тарту бойынша жұмыс жүргізілуде. Бұл шамамен 120 млрд теңгеге жуық қаражат қоры, бұл 9 жобаны жүзеге асыруға, 9 мың оқушыға мектеп білімін және 1 мың талапкерге жаңа жұмыс орындарын ұсынуға мүмкіндік береді.
Жалпы, жоғарыда аталған барлық көрсеткіштер мен бағыттар Нұр-Сұлтан қаласының 22 жылдағы қарқынды дамуын көрсетеді. Бірақ бұл елорданың барлық жетістіктері емес. Мысалы, тізімді халық санының 3 есе өсуі, қаланың 3 есе кеңеюі, салынған тұрғын үй көлемінің 20 есе ұлғаюы сияқты көрсеткіштермен толықтыруға болады.
Сонымен қатар, Нұр-Сұлтан қаласы әлемнің ең жас астанасы екенін ескерсек, оның орындалуы республиканың керемет жетістігі болып табылады. Еуразия континентінің географиялық орталықтарының бірі бола отырып, біздің астанамыз өзінің жетекші әлемдік мегаполисінің біріне айналу үшін барлық мүмкіндіктерге ие.
