Министр Шарлапаев депутаттар Нартай Сәрсенғалиев пен Наурыз Сайлаубаймен сөйлесу барысында жаңа көліктерге сұранысты ынталандыру үшін утиль төлемі мен бастапқы тіркеу жарнасы маңызды рөл атқаратынын атап өтті, деп хабарлайды ҚР Өнеркәсіп және құрылыс министрлігінің баспасөз қызметі. Оларды жою ұзақ мерзімді экономикалық дамуға нұқсан келтіріп, экономиканы әртараптандыруға кері әсерін тигізеді.
Утиль алымы және бастапқы тіркеу үшін төлемді қолдайтын негізгі дәлелдер:
- Экономикалық тұрақтылық: 2016 жылы утиль төлемін енгізу және бастапқы тіркеу үшін алым параметрлерге байланысты жаңа автокөліктерге әкелінетін кедендік баж салығын 30%-дан 15%-ға дейін, ал ескі автомобильдерге 48%-дан және 120%-ға дейін төмендетуді, 15% дейін. Бұл отандық автомобиль өнеркәсібінің дамуын ынталандырып, инвестиция тартуға қолайлы жағдай туғызды. Нәтижесінде 2023 жылы 198 мыңға жуық көлік шығарылды, оның 71%-ы - отандық өнім. 2023 жылы тек автомобиль өнеркәсібінің қолданыстағы жобаларына салынған инвестиция көлемі 35,8 млрд теңгені құрады, бұл 2022 жылмен салыстырғанда 3,5 есеге артық.
- Автокөлік паркін жаңарту: Көлік құралының жасына байланысты өзгеретін көліктерді бастапқы тіркеу үшін сараланған төлем еліміздің көлік паркін жаңартуға ықпал етеді. 2 жасқа дейінгі автокөліктерге салық ставкасы 923 теңгені құрайды, бұл көлік паркін жаңарту саясатын қолдайды.
- Экологиялық тұрақтылық: утиль алымы жоғары экологиялық кластағы жаңа автомобильдерді сатып алуға және өндіруге жағдай жасады. Сонымен қатар, Қазақстанның ДСҰ аясындағы халықаралық міндеттемелерін сақтауға және экологиялық жағдайды жақсартуға, қайта өңдеу жүйесін құруды қамтамасыз етуге ықпал етеді.
- Әлеуметтік маңызы: Қазақстанның автомобиль өнеркәсібінде 6 мыңға жуық адам, ал аралас салаларда 9,5 мыңға жуық адам жұмыспен қамтылған. Жаңа жобалар арқылы қосымша 7,3 мың жұмыс орнын ашу жоспарлануда. Алымдарды жою зауыт жұмысшыларын жұмыссыз қалдырып, елдегі бүкіл өңдеу өнеркәсібін әлсіретуі мүмкін.
- Технологиялық даму және инновация: Утиль алымы сонымен қатар автомобиль өнеркәсібіндегі технологиялық даму мен инновацияны қолдайды. Оның арқасында Қазақстанда пластикалық бөлшектер, ауа шығару жүйелері, автокөлік орындықтары, мультимедиялық жүйелер, дөңгелектер мен аккумуляторлар сияқты бөлшектерді шығару жобалары жасалуда. Бұл жаңа жұмыс орындарын ашып, отандық автомобиль өнеркәсібінің халықаралық деңгейде бәсекеге қабілеттілігін арттырады.
Сурет: ҚР Өнеркәсіп және құрылыс министрлігі
Министр Шарлапаев 2022 жылы утиль алымын 50%-ға төмендеткеннен кейін ескі көліктер санының көбеюі байқалғанын, бұл көлік паркі құрылымының ескірген көліктер үлесінің артуына қарай өзгергенін көрсететінін атап өтті. Алайда бұл төмендеу импорттық көліктердің құнына ешқандай әсер еткен жоқ. Жолдардағы ескі және жарамсыз көліктердің көбеюі қауіпсіздік пен экологияға кері әсерін тигізеді.
Қазақстан мен басқа елдердегі утиль алымдарын салыстырсақ:
- Қазақстанда жеңіл автокөліктерді қайта өңдеу төлемінің мөлшері қозғалтқыш көлеміне байланысты 0 теңгеден 2,1 миллион теңгеге дейін.
- Ресей Федерациясында утиль алымы 8,3 млн теңгеге дейін жетеді.
- Беларусьте – 7,8 млн. теңгеге дейін.
- Өзбекстанда – 5,9 млн теңгеге дейін.
Автокөлік өнеркәсібінің даму перспективалары:
- Жалпы өндіріс көлемі 240 мың бірлікті құрайтын үш ірі автомобиль өндірісі жобасын (KIA Qazaqstan, Astana Motors Manufacturing Kazakhstan, Orbis Kazakhstan) іске қосу.
- 2025 жылдың соңына дейін өндірілген өнімнің өзіндік құнын төмендетуге мүмкіндік беретін жинақтаушы бұйымдарды өндіру бойынша 10 жобаны жүзеге асыру.
- Жаңа жобаларға салынатын инвестицияның жалпы көлемі 760 млрд теңгеден асады.
Сондай-ақ министр утиль алымының экономикаға оң әсер еткенін атап өтті. 2018-2022 жылдар аралығында салық түсімдері 68,5 млрд теңгені, ал 2023 жылы 47,5 млрд теңгені құрады, бұл 2022 жылмен салыстырғанда 76%-ға жоғары.
Сурет: ҚР Өнеркәсіп және құрылыс министрлігі
Қанат Шарлапаев ел экономикасының ұзақ мерзімді дамуын, болашақ ұрпақты ойлау керектігін айта келіп, Үкімет утиль төлемінен жиналған қаражатты оңтайландыру және пайдалану тиімділігін арттыру, сондай-ақ автомобиль өнеркәсібінің және тұтастай алғанда Қазақстан экономикасының тұрақты дамуын қамтамасыз ету бойынша жұмысты жалғастыратынын нақтылады.
"Бақылауды және бастапқы тіркеу алымдарын жою мыңдаған адамдарды жұмыссыз қалдыруы және біздің елдегі бүкіл өңдеу өнеркәсібін жоюы мүмкін. Біз экономиканың ұзақ мерзімді дамуын, болашақ ұрпақты ойлауымыз керек. Утиль алымы экологиялық жағдайды жақсартып қана қоймай, қазақстандық көлік паркін жаңартуға және қорғауға жағдай жасайды. Бұл Қазақстанның тұрақты даму стратегиясының құрамдас бөлігі", – деді министр Қанат Шарлапаев.
