Сәтті демалыста зиянкестердің құрбанына айналғыңыз келмесе, алдымен жан-жағыңызда ешбір қауіптің жоқтығына көз жеткізіңіз.
ҚР ҰҒА ҒК Зоология институтының энтомология зертханасының меңгерушісі Сергей Колов қауіпті жәндіктер туралы айтты. Алдымен оларды қауіптің сипатына қарай бөлу керек.
"Қауіпті жәндіктер құрамында улы заттар бар немесе улы шаншу арқылы адамды шағуға қабілетті және жұқпалы ауруларды тасымалдай алатын жәндіктерге бөлінеді және бұл адамдар өмірі үшін қауіпті".Энтомолог Сергей Колов
Бірінші санатқа – улы шағатын жәндіктер. Қатарға аралар мен ос араларын жатқызуға болады. Олардың шағуы, ауырсынудан басқа, егер адамда аллергия болса, квинке ісінуі түріндегі өлімге әкелуі әбден мүмкін.
"Екінші санатта - жұқпалы ауруларды тасымалдаушы жәндіктер жатады. Мәселен, безгек тасымалдаушысы болып табылатын анофелес тұқымдасының масалары, кеміргіштер, оба тасмалдайтын бүргелер. Сонымен қатар, шыбындардың көптеген түрлері. Кейде олардың кірлері арқылы , асқазан-ішек жолдарының аурулары пайда болып жатады.",- деді Энтомолог Сергей Колов.
Қауіпті қалай тануға болады
Жабайы табиғаттың барлық улы өкілдерін түс арқылы оңай тануға болады, деп түсіндірді спикер.
"Әдетте, оның құрамында екі немесе одан да көп түстердің қарама-қарсы элементтері бар. Мысалы, ос аралары – мұнда біз сары және қара түстердің қиылысқанын көреміз. Аралар соншалықты айқын түске ие емес және көптеген түктермен жабылған дөңгелек денеге ие", – деді Сергей Колов.
Екі ара түрі де адамдарды қорқытады. Бірақ мұнда айырмашылық бар. Аралардың көптеген тікенектері бар және кішкентай гарпун тәрізді. Жәндік адамды шаққан кезде, нүкте теріге жабысып, ішінде қалады. Қарусыздандырылған жәндік көп ұзамай өледі.
Сурет: pixabay
Егер шаншу аппараты жоқ, бірақ құрамында контеригин сияқты заттар бар улы қоңыздар туралы айтатын болсақ, олар контрастты бояумен де ерекшеленеді.
"Көбінесе бұл жәндіктерде қара және қызыл жолақтар немесе дақтар болады. Немесе сыртқы көріністе қызыл және жасыл түстердің тіркесімі бар. Яғни, барлық қауіпті түстер ашық және оны адам бірден көреді", - деп атап өтті энтомолог.
Қай жерде кездеседі
Аталмыш улы жәндіктерді Қазақстанда барлық жерде кездестіруге болады. Алматы, Шымкент, Астана сияқты ірі мегаполистерде де баршылық. Олар көбіне тамақ қалдықтары мен қоқыстар бар жерде шоғырланады.
Сурет: pixabay
Безгек масалары Қазақстанда онша кең таралмаған – тек республиканың оңтүстігінде, дейді маман.
"Безгекті таратуға қабілетті масаларды су қоймаларында кездестіруге болады. Ірі қалаларда жасыл кеңістіктер үнемі өңделеді, саябақтарда кенелерден өңделеді, сондықтан қалада безгек масаларын кездестіру мүмкіндігі аз".
Сурет: pixabay
Сарапшы сонымен қатар обаны тарататын бүргелер туралы түсіндірді.
"Мен жұқтырған адамдарға мынаны айтайын. Қазақстанда оба үнемі айналатын бірнеше ошақтар бар. Жүйе осындай. Оба жұқтырған жеке кеміргіштер бар, ал бүрге алдымен осы кеміргіштің қанымен қоректенеді, содан кейін адамды тістей алады. Сілекейімен ол оған Yersinia pestis тұқымдасынан бактерия қоздырғыштарын береді".Сергей Колов
Бірақ бізде мұндай ошақтар көп емес, деп атап өтті энтомолог. Бұл, әдетте, республиканың оңтүстік-батысы, батысы, оңтүстік бөлігі. Жағдайды арнайы обаға қарсы институт бақылауда ұстайды. Сондықтан оба жағдайларын табу өте сирек кездеседі.
Сурет: pixabay
Қазақстанда тұмсықты қоңыздар бар. Жәндіктерді Қазақстанның шөлді және дала аймақтарында кездестіруге болады. Олардың кейбір түрлері республиканың орта таулары мен таулы аймақтарында мекендейді.
"Бұл қоңыздар қолға алынып, жаншылған жағдайда ғана қауіпті. Осылайша, ішкі заттар адам терісінің шырышты қабаттарына енуі мүмкін. Тек осы жағдайда ғана денеде абсцесс немесе көпіршікті химиялық күйік түрінде байқауға болады".Сергей Колов
Кейбір демалушылар қоңыздар кездейсоқ жоғарыдан, мысалы, ағаштардан құлап кететін жағдайлардан қорқады. Бірақ бұл жерде маманның айтуынша, егер қоңыз сізге ағаштан құлап кетсе, ол міндетті түрде улы шырынды тістеп немесе бөліп шығаруы екіталай.
Жетісу сүңгуірі Mylabris intermedia, Қапшашай су қоймасының жағасында түсірілген. Сурет: Сергей Колов
Қалай зардап шекпеу керек
Табиғатта жәндіктермен байланысты қиындықтарды болдырмау үшін келесі ұсыныстарды орындау керек:
"Табиғатқа шыққанда ештеңе ойламай демалғыңыз келсе де, мұқият болғаныңыз абзал. Қайда отырғаныңызға мән беріңіз және көкке шыққанда біреңе тістемес бұрын, тағамда жәндіктердің бар-жоғын мұқият тексеріңіз",- деп ескертті маман.
Маман тамақ қалдықтарын, тәттілердің, жемістер мен жидектердің қалдықтарын айналаға тастау қауіпті екенін айтты. Олар жәндіктерді тартады. Кез келген қарбыз шыбындарды, араларды және басқа да жәндіктерді сөзсіз өзіне қаратады.
"Айналаңыздағы адамдар сіздің аллергияңыз туралы білгені абзал. Осы күнге дейін сізді табиғат аясында ешқандай жәндік шағып алмаса да, өзіңізбен бірге антигистаминдер болғаны жөн". Сергей Колов
Егер сізді кенеттен шағып алған болса, тістеу ізін алкоголь немесе сутегі асқын тотығының ерітіндісімен өңдеп, жақын жердегі медициналық пунктке бару керек.
Жәндіктер жөніндегі сарапшының айтуынша, Қазақстан эндемиктерге бай. Бірақ адамға айтарлықтай зиян келтіретін мұндай жәндіктерді тек айқын аллергияның көрінісі арқылы қарастыруға болады.
"Біздің табиғатымыз шөлді мекендейтін эндемикалық аралар түрлеріне бай. Бұл түрлердің таралу аймағы өте шектеулі, бірақ олар, әрине, ағзаның жеке медициналық көрсеткіштері болмаған жағдайда, адамдарға шағуымен ауыр зиян келтіре алмайды", – дейді энтомолог.
Табиғатта демалу кезінде жағымсыз салдардан қалай аулақ болуға болады?
- Ең алдымен, кішкентай балалармен табиғатта демалу кезінде баланың аузына күдікті ештеңе салмауын мұқият қадағалау керек. Бұл қауіпті, өйткені көптеген қоңыздардың құрамында гемолимфада улы заттар бар. Әрине, мұндай жағдайлар өлімге әкелуі мүмкін емес, бірақ олар лайықты қиындықтар тудыруы мүмкін.
- Табиғатта өткір иісті парфюмерияны қолдануға болмайды. Хош иіс аралар мен жәндіктерді тартады.
- Көктемде жәндіктер сіздің киіміңізге балшырындары бар гүлдер сияқты жауап беріп, ашық сары түске ұшқанды ұнатады. Мұны табиғатқа бара жатқанда ескеру керек.
- Пикниктен кейін қоқысты алып тастауды ұмытпаңыз. Бұл біздің экологиямыздың жай-күйі мен мінез-құлық мәдениеті ғана емес, сонымен қатар қауіпсіздік. Жәндіктердің назарын аудармағаныңыз жөн.
Жәндіктердің де бөлек өмірі бар екенін естен шығармаңыз. Өз демалысыңыз үшін біреудің нәзік әлемін бұзып алмаңыз. Табиғатқа шыққанда барынша сақ болып, аталмыш кеңестерді естен шығармаңыз.
