ҚР Ұлттық банкінің төрағасы Ерболат Досаев Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаевтың төрағалығымен өткен Үкіметтің кеңейтілген отырысында Ұлттық банктің 2021 жылғы жұмыс қорытындылары, сондай-ақ банк саласының жай-күйі туралы баяндады, деп хабарлайды zakon.kz.
Үкімет басшысының ресми сайтында Ұлттық банк төрағасының бүгінгі жиындағы баяндамасының толық мәтіні жарияланды.
"Коронавирус пандемиясынан туындаған бұрын-соңды болмаған дағдарыс жағдайында Ұлттық банк Үкіметпен және Қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігімен бірлесіп макроэкономикалық тұрақтылықты қамтамасыз ету және алға қойған міндеттерге қол жеткізу үшін уақытылы шаралар қабылдады.
2020 жылы Ұлттық банктің негізгі күш-жігері келесі мақсаттарға қол жеткізуге бағытталды:
Ақша-кредит саясаты инфляцияның өсуін 8-8,5% деңгейінің шегінде ұстап тұруға бағытталды.
Ұлттық банк 2,3 трлн теңгеге дағдарысқа қарсы шараларды қаржыландырды
2020 жылдың қорытындысы бойынша инфляция 7,5% болды.
Ұлттық банк валюта нарығында тұрақтылықты қамтамасыз етті. Теңгедегі активтерді қорғау мақсатында алыпсатарлыққа жол бермеу және шетел валютасының ұсынысын қолдау бойынша шаралар кешені қабылданды. Ұлттық банк қаржы нарығын дамытуға және кірістілік қисығын құруға жәрдем көрсетті. Үкіметпен бірлесіп ақша нарығындағы артық өтімділік бюджет тапшылығын қаржыландыруға бағытталды. Бұл ретте мемлекеттік бағалы қағаздар шығарылымдарындағы нарық қатысушыларының үлесі 3,8%-дан 32,7%-ға дейін ұлғайды.
Сіздің экономикалық белсенділікті қолдау бойынша дағдарысқа қарсы бастамаларыңызды іске асыру үшін Ұлттық банк 2,3 трлн теңгеге дағдарысқа қарсы шараларды қаржыландырды, бұл дағдарысқа қарсы жалпы қаржының 50%-дан астамын құрайды. 2020 жылы жоғары нарықтық құбылмалылыққа қарамастан, Ұлттық банктің басқаруымен активтердің жоғары кірістілігі қамтамасыз етілді. Ұлттық қордың кірістілігі 7,6%, зейнетақы активтерінің кірістілігі 10,9% болды, бұл инфляциядан 3,4%-ға жоғары. Пандемия және электрондық қызметтерге сұраныстың өсуі жағдайында Ұлттық банк цифрландыру мен қаржылық технологияларды белсенді түрде дамытты. Цифрлық қызметтер үлесін арттырған жаңа сервистерді енгізумен бірге Ұлттық банк қаржылық технологиялар мен ұлттық төлем жүйесін дамытуға бағытталған бірқатар стратегиялық құжаттарды қабылдады.
"Пандемия Екінші дүниежүзілік соғыстан кейінгі ең терең құлдырауды бастай отырып, барлық елдердің экономикасына әсер етті. Халықаралық валюта қорының болжамдары бойынша 2020 жылдың қорытындысы бойынша әлемдік экономиканың қысқаруы 4,4%-ды құрайды. Негізгі дамушы елдердің ішінде экономиканың өсуі жалпы ішкі өнімі Қытайда ғана өскен – 2,3%-ға, бірақ онда соңғы 45 жылдағы ең төменгі мән тіркелді. 2021 жылы әлемдік экономиканың 5,2%-ға дейін қалпына келуі күтілуде, алайда тұрақсыз эпидемиологиялық жағдайға, сондай-ақ вакциналау процесінің жылдамдығы мен тиімділігіне байланысты неғұрлым баяу қалпына келу тәуекелі сақталуда", — деді Ұлттық банк төрағасы.
Жалпы ішкі өнім және биылғы болжам
Қазақстанда 2020 жылдың қорытындысы бойынша жалпы ішкі өнімнің қысқаруы 2,6% болды, бұл қабылданған дағдарысқа қарсы бұрын-соңды болмаған шаралардың арқасында жалпы әлемдік құлдыраудан айтарлықтай төмен. 2020 жылдың 2-ші тоқсанында рекордтық құлдыраудан кейін іскерлік белсенділік дағдарысқа дейінгі деңгейге қарай қалпына келуде.
Ұлттық Банктің болжамы бойынша, 2021 жылдың ІІ тоқсанынан бастап Қазақстан экономикасы оң траекторияға шығады. 2021 жылдың қорытындысы бойынша мұнай бағасы бір баррель үшін $45 болған кезде 3,7-4% деңгейінде өседі деп күтіледі. 2021 жылы Ұлттық Банк инфляцияны ағымдағы 7,5% деңгейінен 4-6% нысаналы дәлізіне қайтару міндетін қойып отыр. Орта мерзімді перспективада бұл инфляцияның 3-4%-дық мақсатына қол жеткізуге мүмкіндік береді.
"Бұл үшін Ұлттық банк мемлекеттің макроэкономикалық саясатының тиімділігін арттыру бойынша жүйелі шаралар көзделетін Ақша-кредит және макроэкономикалық саясатының 2030 жылға дейінгі стратегиясын әзірледі. 2020 жылы Қазақстанның валюта нарығы күрделі күтпеген өзгерістерді бастан өткерді. Жаһандық пандемия және шикізат нарықтарындағы күтпеген өзгерістер 2020 жылғы наурызда теңге бағамының 17%-ке 448,5 теңгеге дейін әлсіреуіне әкелді", — деді Ерболат Досаев.
Осының аясында Ұлттық Банк Үкіметпен бірлесіп, ішкі валюта нарығында тұрақтылықты қамтамасыз ету бойынша шаралар кешенін қабылдады. Жоғарыда аталған шаралардың арқасында теңгенің айырбастау бағамы әлсіреуін біршама өтеп, 2020 жылдың соңына қарай 6,1%-ға 420,91 теңгеге дейін нығайды. Нәтижесінде дамушы нарықтар валюталарының айтарлықтай әлсіреуі аясында теңгенің бағамы бір жыл ішінде тек 10%-ға төмендеді. 2021 жылы өзгермелі бағам режимін нығайту және Ұлттық қордың активтерін конвертациялау және нарықтың құбылмалылығын реттеу операцияларын жүргізу кезінде нарықтық қағидаттарды сақтау бойынша одан әрі шаралар қабылданатын болады.
Валюта нарығы
2015 жылдан бері байқалған төлем балансының созылмалы тапшылығы сыртқы жағдайлардың нашарлауы аясында күшейе түсті. Нәтижесінде 2020 жылдың қорытындысы бойынша импорттың қалпына келуі мен шетелдік инвесторлар кірісінің төленуіне байланысты ағымдағы жылы (-)5,7 млрд АҚШ доллары деңгейінде тапшылық күтілуде, ол ағымдағы жылы (-)6,5 млрд АҚШ долларына дейін артады. 2020 жылы Ұлттық қордың активтері 4,8 трлн теңге сомасындағы трансферттердің рекордтық көлеміне және 2019 жылмен салыстырғанда түсімдердің 2 еседен астам қысқаруына байланысты $58,74 млрд дейін $3,1 млрд төмендеді.
"Нарықтың жоғары құбылмалылығына қарамастан Ұлттық қордың инвестициялық кірісі оң болып, $4,15 млрд құрады. Дамушы елдер облигацияларының, корпоративтік облигациялар мен акциялардың үлесін ұлғайту есебінен кірістілікті одан әрі арттыру Ұлттық Банктің Ұлттық қордың активтерін басқару жөніндегі 2021 жылғы негізгі міндеті болады", — деді Е. Досаев.
Алтын валюта резерві
Ұлттық банктің алтынвалюта резервтері 2020 жылы $6,7 млрд ұлғайып, $35,7 млрд жетті. Алтын портфелі $4,7 млрд өсіп, 2020 жылдың соңында 388 тоннаны құрады. Алтынвалюта резервтерінің құрамындағы еркін конвертацияланатын валютадағы активтер бір жыл ішінде $2 млрд ұлғайып, $12,1 млрд дейін өсті. Жалпы алғанда, Ұлттық қордың активтерін қосқанда, Қазақстанның халықаралық резервтері 2020 жылы $3,6 млрд ұлғайып, $94,4 млрд құрады. 2020 жылы зейнетақы активтері 12,9 трлн теңгеге дейін ұлғайды, кірістілік 10,9% мөлшерінде қамтамасыз етілді. 2020 жылы есептелген инвестициялық кіріс мөлшері 1,3 трлн теңге болды, бұл 2019 жылмен салыстырғанда 563 млрд теңгеге немесе 80,4%-ке артық. Бұл ретте инвестициялық кіріс көлемі 1,1 трлн теңгені құраған зейнетақы жарналарының сомасынан асып түсті.
"Ұлттық Банктің бастамасымен заңнамаға түзетулерде 2021 жылдан бастап Ұлттық Банк комиссиясының шекті мөлшері инвестициялық кірістің 7,5%-інен 2,0%-іне дейін 3,8 есе, сондай-ақ зейнетақы қорының шекті комиссиясы жылына 0,30%-тен 0,12%-ке дейін 2,5 есе төмендетілді. Банк жүйесіндегі депозиттер 2020 жылы 22,1 трлн теңгеге дейін 16,1%-ке ұлғайды. Ұлттық валютадағы салымдар 28%-ке немесе 3 034,8 млрд теңгеге, шетел валютасында – 0,4%-ке өсті", — деді Е. Досаев.
Пандемия басталғанда базалық мөлшерлеме бойынша шешімдердің жедел болуы теңгелік активтерге сұраныстың төмендеу қаупін шектеуге және бағамның шамадан тыс әлсіреуінің алдын алуға мүмкіндік берді. Наурызда 46,7%-ке күрт көтерілгеннен кейін долларландыру 2013 жылдан бергі ең төменгі деңгей – 37,3%-ке дейін төмендеді. Экономикаға кредиттер 2020 жылы ұзақ мерзімді кредиттердің өсуі нәтижесінде 14,6 трлн теңгеге дейін 5,5%-ке ұлғайды.
Ақша-кредит талаптарының жеңілдеуіне қарай және экономиканы қолдау бағдарламалары есебінен экономиканың нақты секторына кредиттік ресурстардың құны 11,4%-ке дейін төмендейді. Кәсіпорындарға кредиттер бір жыл ішінде 1,5%-ке азайғанмен, шағын бизнеске кредиттер 19,3%-ке немесе 406,4 млрд теңгеге артты. Халыққа кредиттер ипотекалық кредиттер портфелінің 34,3%-ке немесе 606 млрд теңгеге ұлғаюы есебінен 13%-ке өсті. 2021 жылы Ұлттық Банктің 2023 жылдан бастап экономиканы қолдаудың мемлекеттік бағдарламаларынан кезең-кезеңімен шығуын ескере отырып, экономиканы кредиттеудің нарықтық қағидаттарын дамыту үшін қажетті жағдайлар жасалатын болады.
Дағдарысқа қарсы үш бағдарлама
Ұлттық банк Сіздің бастамаларыңыздың шеңберінде мынадай дағдарысқа қарсы бағдарламаларды іске асыруда.
1. "Қарапайым заттар экономикасы" бағдарламасын қаржыландыру 1 трлн теңгеге дейін 400 млрд теңгеге кеңейтілді. 2020 жылғы 31 желтоқсандағы жағдай бойынша екінші деңгкейлі банктерге 1 трлн теңгеге 1 373 өтінім келіп түсті, банктер 516 млрд теңгеге қарыз берді.
2. Кәсіпкерлік субъектілерін жеңілдікпен кредиттеу бағдарламасы 800 млрд теңгеге дейін кеңейтілді және 2021 жылдың соңына дейін ұзартылды. 2020 жылы банктер 528 млрд теңге сомасына 1 393 кәсіпкерлік субъектілерін қаржыландырды.
3. Жұмыспен қамту-2020 жол картасы шеңберінде бағдарламада көзделген 1 трлн. теңгеден Ұлттық Банк 700 млрд теңге қаржыландырды. 2020 жылы коронавирус және онлайн-қызметтерге сұраныстың артуы жағдайында қолма-қол ақшасыз төлемдердің 35,3 трлн теңгеге дейін 2,5 есе айтарлықтай өсуі байқалды. Ұлттық төлем жүйесін дамытудың 2025 жылға дейінгі бағдарламасы қабылданды, оның шеңберінде 2021 жылы мезеттік төлемдер жүйесін және төлем карточкаларының банкаралық жүйесін құру бойынша жұмыс жүргізілетін болады.
Аталған шараларды іске асыру қолма-қол ақшасыз төлемдерді қабылдау шығындарын 2 есе төмендетуге, ел ішіндегі төлемдерді жеделдетуге және қолма-қол ақшасыз төлемдерді пайдалануды кеңейтуге мүмкіндік береді. 2020 жылы цифрлық қаржы нарығының іргетасын қалау мақсатында 2020-2025 жылдарға арналған қаржылық технологиялар мен инновацияларды дамыту жөніндегі тұжырымдама қабылданды. Жаңа платформа енгізіліп, соның көмегімен онлайн-сервистерді пайдалана отырып, веб-портал арқылы қаржы нарығының субъектілерінен есептілікті қабылдаудың электрондық форматына толық көшу жүзеге асырылды. 2020 жылы Ұлттық Банк 28 орталық банкті қамтитын халықаралық жұмыс тобының құрамында өзінің цифрлық валютасын енгізу мүмкіндігін зерделеу жұмысын бастады. 2021 жылы Ұлттық Банк цифрлық инфрақұрылымды дамыту, активтер мен тәуекелдерді басқару жүйесін, реттеуші ортаны енгізу жұмысын жалғастыратын болады.
"2021 жылы Ұлттық Банк Үкіметпен бірлескен жұмыс шеңберінде баға тұрақтылығын және қаржылық тұрақтылықты қамтамасыз ету, сондай-ақ экономиканы қалпына келтіру үшін қолайлы жағдайлар жасау мақсатында ақша-кредит және фискалдық саясатты үйлестіруді күшейтеді. Бірлескен үйлестірілген әрекеттер инфляцияның тұрақты түрдегі төмен деңгейін қамтамасыз ете отырып, инвестициялар ағыны мен халықтың әл-ауқатын арттырудың кепілі болады, елдің экономикалық дамуына ақша-кредит саясатының ықпал ету әлеуетін күшейтуге мүмкіндік береді", — деді Е. Досаев.
