Егер заң жобасы қабылданса, Қазақстандағы ең төменгі жалақы бірден 129 731 теңгеге және 50 тиынға дейін өседі.
Бұл көрсеткіш 129 731,5 теңгені қайдан алды? Бұл сұраққа жауап беру үшін 1970 жылғы 3 маусымда Халықаралық еңбек ұйымының бас конференциясында қабылданған дамушы елдерді ерекше ескере отырып, ең төменгі жалақыны белгілеу туралы конвенцияны (131-конвенция) мұқият қарау қажет.
Конвенцияда ең төменгі жалақы деңгейін анықтау кезінде ескерілетін факторларға оның ұлттық тәжірибе мен шарттарға сәйкес қаншалықты мүмкін және қолайлы екендігі кіреді делінген:
- елдегі жалақының жалпы деңгейін, өмір сүру құнын, әлеуметтік жәрдемақыларды және басқа әлеуметтік топтардың салыстырмалы өмір сүру деңгейін ескере отырып, жұмысшылар мен олардың отбасыларының қажеттіліктері;
- экономикалық ойлар, соның ішінде Экономикалық даму талаптары, өнімділік деңгейі және жұмыспен қамтудың жоғары деңгейіне қол жеткізу және қолдау қажеттілігі.
Сондай-ақ, құжат түсіндіреді:
- ең төменгі жалақы заң күшіне ие және төмендетілмейді;
- бұл ережені қолданбау жауапты адамға немесе адамдарға қатысты тиісті қылмыстық немесе басқа да санкцияларға әкеп соғады;
- осы баптың 1-тармағының ережелері сақталған жағдайда ұжымдық келіссөздер жүргізу еркіндігі толық құрметтеледі.
Қазақстан Республикасының премьер-министрі Олжас Бектенов қол қойған заң жобасына түсіндірме жазбада жобаны қабылдаудың негізі Қазақстан Республикасының 2025-2027 жылдарға арналған халықаралық шарттар жасасудың перспективалық жоспарына сәйкес келтіру болып табылатыны көрсетілген.
"Конвенцияны ратификациялау ең төмен жалақыны белгілеу бөлігінде халықаралық стандарттарды одан әрі енгізуді қамтамасыз етеді және Қазақстанның осы салада халықаралық нормаларды сақтау мен орындауды ұстанатынын растайды.", – делінген түсіндірме жазбада.
Қазіргі кезде Конвенцияны ХЕҰ-ға 54 мүше мемлекет ратификациялады. ТМД мемлекеттері ішінде – Армения, Әзербайжан.
"Осы Конвенцияның мақсаты еңбек жағдайлары осындай жүйені қолдануға болатын жалдамалы жұмыс істейтіндердің барлық тобын қамтитын ең төмен жалақыны белгілеу болып табылады. Осы Конвенция экономикалық қызметтің барлық саласына және жұмыскерлердің барлық санатына қолданылады",- делінген Үкіметтің хабарламасында.
Енді ҚР-да ең төменгі жалақы 129 731,5 теңгені құрайды. Экономист Анель Давлетгалиеваның айтуынша, ЕТЖ анықтау тәсілдері ел экономикасының ерекшеліктеріне, еңбек нарығының өзгешелігіне және басқа да факторларға байланысты. Әлемдік тәжірибе ЕТЖ-нің барабарлығын бағалау үшін әртүрлі көрсеткіштерді пайдаланады. Ең көп тарағаны - Кейтц индексі (ХЕҰ орташа жалақыға қатынасы), оны ХЕҰ 50% деңгейінде ұсынады.
Көптеген елдер бұл көрсеткішті арттыруда. Мысалы, Португалияда Кейтц индексі 70%, Польшада – 63%, Боливияда – 66%, Чилиде – 66%, Эквадорда – 88%.
Қазақстанда ұзақ уақыт бойы ЕТЖ ең төменгі күнкөріс деңгейінде белгіленді, тек 2019 жылы ол ең төменгі күнкөріс деңгейінен 42,5 мың теңге деңгейінде айқындалды.
Оны анықтаудың нақты әдіснамасының болмауына байланысты ЕТЖ ел бойынша орташа жалақыдан едәуір артта қалды және Экономикадағы нақты жағдайды ескермеді. Мәселен, Қазақстанда Кейтц индексі 2023 жылы небәрі 32,76% - ды құрады.
Осылайша, егер ҚР Үкіметі 131-конвенцияға қосылса, біздің еліміздегі Кейтц индексі орташа жалақының кемінде 50% -ын құрауы тиіс. Ал 2024 жылдың басында Қазақстандағы жалақының медианалық мәні 259 463 теңгені құрады.
Көрсетілген санды екіге бөлеміз, 129 731,5 теңге шығады.
Бұған дейін Қазақстан еңбек биржасы қандай жалақылар ұсынатыны хабарланды.
