Қазақстандықтардың асыра несиелендірілуіне микронесиенің әсері бар ма
Сурет: Непша Сергей
ҚР Қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігінің мәліметінше, банк
секторында мерзімі 90 күннен асатын қарыздардың үлесі 5,2% құрайды, бұл 0,5
трлн теңгеге тең. Қарыз алушылардың жалпы санының 516 мыңының немесе 7%-ның
мерзімі өтіп кеткен несиелер бар. Микроқаржыландыру секторында 347
мың қарыз алушы 98 млрд теңге сомасына 90 күннен астам қарыз бойынша төлемдерді
кешіктірген.
Мәселені қолдан зорайтып көрсету
ҚазФинТех қауымдастығының төрағасы Алексей Сидоров несиелеудің жалпы көлемінде 50 АЕК-ке (170 мың теңгеге дейін) дейінгі микронесиенің үлесі небәрі 0,6%, нарықтағы алатын үлесінің осындай аздығына қарамастан қоғамда сынға ұшырап, көп тілге тиек етіліп келетінін айтады.
Алексей Сидоровтың айтуынша, МҚҰ секторы қазірдің өзінде ҚР Қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігінің реттеу тетіктерін кезең-кезеңімен қатаңдатуының арқасында реттеліп, тұтынушылар қорғалған. 2021 жылдан бастап клиенттер үшін міндетті биометрия, борышкерлермен жағдайларды сотқа дейінгі реттеуге қойылатын талаптар енгізілді. МҚҰ баланста ұстай алатын проблемалық берешекке лимиттер белгіленді, пайыздық мөлшерлемелер төмендетілді және борыштық жүктеме коэффициенті есебінде өзгерістер енгізілді. Егер қарыз алушы 50 АЕК-ке дейін қарыз алса және мерзімі өтіп кетсе, онда жаңа ережелер бойынша ол ұзақ мерзім уақыты өтіп кетсе де, қарыздың 50%-дан астамын төлемейді. Қысқа мерзімді несиелер бойынша мөлшерлеме 30% - дан, 15-20% - ға дейін төмендеді, яғни өткен 3 жылдағыға қарағанда 2 есеге жуық төмендеген.
Сурет: Непша Сергей
Микронесиелердің бизнес-моделі банктік несиелерден ерекшеленетін жері,
орташа микронесие 24 ай мерзімімен миллиондаған банктік несиелерден
айырмашылығы, 2 апта мерзімімен 60-70 мың теңгені құрайды.
МҚҰ, банк ұсынастары секілді жұмыс істей алмайды. Себебі шағын сомаларды беру шығындары, олардың кірістерінен едәуір жоғары болып кетеді. Мысалы, жылдық мөлшерлемесі 56% болатын 100 мың теңгеге кірістілік шамамен 4,7%, немесе екі апта ішінде 2400 теңгені құрайды, бұл операциялық шығындарды өтемейді. Бұл ретте тәуекелді басқару үдерісін назарға ала отырып, қарызды банктік аударуға және басқа да шығындар 8-10 мың теңгеге жетіп, несие беруді тиімсіз етіп, секторға қауіп төндіреді.
Несиелендіру мәселесін шешу
ҚазФинТех мәліметтері бойынша, МҚҰ-ның клиенттерінің 90%-ы несиелерді жауапкершілікпен өтейді, қарыз алушылардың тек 10%-ы ғана ұзақ мерзімге ие және олардың қарызы банктік несиелерге қарағанда айтарлықтай аз. Қазақстандық экономист Рахым Ошақбаев банктердің проблемалық берешек деңгейі шамамен 14% құрайтынын атап өтті. Ол жоғары қарыз жүктемесі бар қарыз алушылардың өмір сүру сапасын төмендетеді және олардың ел экономикасына қатысу мүддесін төмендетуі мүмкін деп алаңдаушылық білдірді.
Қазақстандық экономист Рахым Ошақбаев: "Банкроттық туралы заң несиелендірумен күресудің ең жақсы жолы деп санайтынмын. Ол адамдарға төлем қабілетсіздігі мәртебесін береді және қаржы мекемелерін, соның ішінде банктер мен МҚҰ-ны қарызды өтей алмайтындарды емес, несиені төлей алатындарға беруге мәжбүрлейді деп ойладым", - деді.
Сурет: Непша Сергей
Бүгінде елімізде несие төлемін кешіктіріп жүрген адамдар тұтынушылық
несие ала береді. Әдетте, кешіктірулер банктік қарыздардан басталады, содан
кейін қарыз алушылар микронесиелерге жүгінеді.
"Адамдарды қарызға батырып, несиені мейілінше көбірек беруге негізделген бизнес-модель қаржы секторы үшін стандартты болып табылады. Асыра несиелендірудің осы мәселесі қажетті деңгейде жұмыс істемейтін жеке тұлғалардың банкроттық туралы заңымен байланысты", - деді Рахым Ошақбаев.
Спикер банкроттық туралы заңға банктік және коллекторлық лобби әсер етті
деген пікірде. Естеріңізге сала кетейік, күзде келіп түскен 67 мың
банкроттық туралы өтініштің 4 мыңнан азы немесе 6%-дан азы банкрот деп
танылды. Бұл 90 күннен астам мерзімі өткен 1,5 миллион қарыз алушының назарында
болып отыр.
Ошақбаев адамдарға төлем қабілетсіздігі мәртебесін беру арқылы несиелендірумен күресуді ұсынады, бұл қаржылық жүктемені азайтады және қаржы институттарын, сонымен қатар бизнес-модельдерді өзгертуге және клиенттердің несиелік бағалау жүйесін жақсартуға итермелейді.
Сурет: Непша Сергей
Микронесиелердің маңыздылығы
ҚазФинТехтің ақпараты бойынша, онлайн МҚҰ клиенттерінің 70%-ы Қазақстан өңірлерінде тұрады. Алексей Сидоров банктік қызметтері жеткіліксіз әрі кірісі төмен аймақтар үшін микронесиелердің маңызды екенін атап көрсетті. Ол микро қаржы ұйымдарына бірыңғай мөлшерлеме белгілеу айлықтары төмен, өзін-өзі жұмыспен қамтушылар мен шағын бизнесі бар өңір адамдарына ақшаны қолжетімсіз етіп жүрмейді ме деп алаңдаушылық білдірді. Борыштық жүктеме коэффициентіне қойылатын талаптардың қатаңдауы, тіпті адал қарыз алушылар арасында да қарыздарды мақұлдау деңгейінің 15-20%-ға дейін төмендеуіне алып келді. Алексей Сидоров қолданыстағы реттеулерді қатаң сақтауға және заң бұзушылық үшін МҚҰ-ны жазалауға шақырады, алайда жаңа шектеулер енгізілмес бұрын олар өз-өзінің тиімділігін көрсету үшін кем дегенде 1,5 жыл беруді ұсынады.
Сурет: Непша Сергей
