Қазақстандағы инклюзия: баға жетпес уақытты өткізіп алмау маңызды
kzhol.kz
Отбасында бала дүниеге келгенде, ешкім жамандық ойлағысы келмейді: бәрі балалардың дені сау және бақытты болғанын қалайды. Бала өмірінің бірінші жылында оның дамуына аса назар аудару қажет: өз уақытына сай басын ұстады ма, отырды ма, аяққа тұрды ма. Егер денсаулығында кінәрат барына күмән пайда болса, дереу мамандарға хабарласыңыз. Ем-домды ерте жүргізу көптеген проблеманың қалай алдын алатыны туралы zakon.kz порталының "Инклюзия" топтамасынан жаңа материалды оқыңыз.
Диана Ерлан - "Қасиетті жол" қоғамдық қайырымдылық қоры қамқоршылық кеңесінің мүшесі. Бір кездері ол көптеген қазақстандықтың балаларды шетелде емдеуге әлеуметтік желілерде қаражат жинау туралы хабарламаларына қолдау білдірген. Бірте-бірте қайырымдылық Диананың өмірінің бір бөлігіне айналды және бүгінде ол қор ашқан оңалту орталықтарының жұмысы туралы әңгімелейді.
- Жанашыр адамдардың қаражаты, амал не, қазақстандық балалардың барлық қажеттілігін өтей алмайды. Шетелде оңалту тым қымбат, сонымен қатар, ұшып бару мен тұру да біраз ақша. Мен халықаралық тәжірибені зерделей бастадым және бізде, Қазақстанда кешенді оңалту жүргізуге не кедергі келтіретінін ойлана бастадым. Осы мәселемен айналысатын адамдармен сөйлестім. Маған "Қасиетті жол" қорының қамқоршылық кеңесіне кіруді ұсынды, кейін Қордың Алматыдағы өкілі қызметіне сайлады. Осылайша орталықтарды құру жұмыстары басталды.
Қазір қор жанында үш оңалту орталығы жұмыс істейді: Алматы, Нұр-Сұлтан және Шымкент қалаларында. Солардың бірі – "Балапан" (Нұр-Сұлтанда) – реабилитацияны ерте бастауға маманданған.
- Бұл оңалтудың негізгі бағыты, өйткені оны ерте жастан бастау керек: бір жылда, тіпті бір жылға дейін болса одан да жақсы. Барлық ата-ана оған келісе бермейді, олар нақты диагноз қойған кезге дейін баланың үш жасқа толуын күтеді. Бірақ ата-аналар баланы оңалтуға неғұрлым ертерек әкелсе, жақсы нәтиже, прогресс ықтималдығы соғұрлым жоғары болады. Үш жасқа дейінгі балалардың компенсаторлық мүмкіндіктері өте жоғары.
Диананың айтуынша, ерте жастан оңалтуды бастаған кезде баланың балабақша мен мектепке қалыпты балалармен бірге баруға мүмкіндігі жоғары.
- Ай сайын біздің орталықтарда "тұсау кесу" рәсімдері өткізіледі. Балалар алғашқы қадамын жасайды: бірі бір жарым жаста, бірі 5-7 жаста. Бұл – олардың үлкен жеңісі. Оңалту – маңызды әрі толқынысты процесс, біз оның нәтижелерін көріп отырмыз.
Ірі қалалардағы үш негізгі орталықтан басқа, Тұңғыш Президент Қорының және Елбасының "Қамқорлық" бастамасын іске асырудың көмегімен Қазақстанда ауруханалар жанынан он жаңа оңалту орталығы және инклюзияны қолдаудың 20 кабинеті ашылды.
- Әрбір орталық шамамен 600 пациентті қамтиды. Бұл ата-аналарға зор көмек: бұрын олар балаларды оңалту үшін шетелге шығуға мәжбүр болған. Орталықтарда күндіз келу қарастырылған.
Диана барлық орталық заманауи жабдықтармен жабдықталғанын, мамандардың жетіспеушілігі барын, ал жұмыс істейтіндерге үнемі қосымша білім қажет екенін айтып берді.
- Қос қор да мамандарды даярлайды. Өкілдеріміз барып, оларды жергілікті жерлерде оқытады. Тренингтер өткіземіз, оның ішінде эмоционалдық тозудан қорғануды үйретеміз, себебі орталық қызметкерлерінің жұмысы қиын.
Сонымен қатар, ерекше балалардың ата-анасына да психологиялық көмек көрсетіледі. Отбасында үздіксіз назар бөлінуі тиіс бала дүниеге келсе, бұл әкесі мен шешесіне де психологиялық соққы.
- Әкелер жағдайды қиын өткереді, қабылдай алмайды. Олар кінәліні іздеп, әдетте отбасынан кетіп жатады. Мұндай жағдайда балаға қарау жауапкершілігі анасының мойнына ілінеді.
"Қамқорлық" және "Қасиетті жол" орталықтары реабилитацияны тегін өткізеді. Диана бұдан жиі өту керегіне сенімді.
- Біздің орталықтарда жыл он екі ай процедура қабылдай беруге болады. Мысалы, 21 күндік курс өтсеңіз, кішігірім үзіліс алып, қайталауға болады. Біз үздіксіз реабилитация жарты жылға созылғанын қалаймыз.
Ата-аналар бала жеткен нәтижені орнықтыруы керек, әйтпесе шегіну де болып жатады. ТЖ режимі мен қатаң карантин кезінде коронавирус пандемиясына байланысты реабилитация онлайн түрде өтті. Ата-аналарға баламен осындай жағдайда жұмыс істеу қиын болса да, еңбек өз жемісін берді: баламен тұрақты жұмыс істеу маңызды – орталықта да, үйде де.
- Амал не, балаға көмек керек екенін кеш түсініп жатады. Баға жетпес уақыт жоғалады. Ата-аналар өздері туралы хабардар болуы және патронаттық медбикелер мен педиатрлардың жұмысы маңызды. Ата-аналар анықтай алмайтын нәрсені мамандар көреді. Бірақ кейбір ата-аналар мәселе өздігінен шешіледі деп күтеді, неге шара қолданбағанын осылай ақтайды. Бірақ балаларды оңалтуға әкелетін саналы ата-аналар да бар.
Дегенмен, мәселені бірінші болып айту медбикелер мен педиатрларға жүктеледі, өйткені бұл балаларды нәресте кезінен көретін жалғыз мамандар. Кәсіби маман дамудың бұзылуын байқайды және ұсыныстар береді.
- Бала дамуының әр кезеңі бір-бірлеп жүреді. Егер бала басын көтермесе, онда ол отыра алмайды. Ол отырмады ма, демек, ол жүгірмейді. Дамудың бұл кезеңдерінен секіріп өту мүмкін емес. Сондықтан баланың жасына байланысты мектепке бару керек болған кезде емес, уақытында мамандарға жүгіну маңызды.
Бір рет сақтанған дұрыс: егер ата-ана ұлының немесе қызының жағдайына күмәнданса, дәрігерлерге сұрақ қоюдан ұялудың қажеті жоқ. Неғұрлым ертерек дабыл қақсаңыз, оңалту орталығына жүгінсеңіз, баланың құрдастарымен бірге балабақшаға немесе мектепке бару мүмкіндігі соғұрлым жоғары болады.
"Қасиетті жол" қоры ерекше балалардың аналары мен әкелеріне және патронаждық медбикелерге арналған ұсыныстарды әзірлейді.
- Бұл өте күрделі мәселе. Ата-аналар бас тартпауы үшін алдымен оларды жергілікті емханаға жіберу керек, сол жерде олар көмекке жүгінуге болатын ұсыныстар алады.
Диана Ерлан ерте анықтау жүйесі барлық бала үшін міндетті болуы керек деп санайды.
- Бала сау болса – өте жақсы, дамуында ауытқулар болса – оңалтуды кідіріссіз бастаңыз. Барлық маман ерте анықтауға қызығушылық танытуы керек. Нәтижені тек кешенді медициналық-әлеуметтік, психологиялық көмек көрсетеді. Барлық бала қажетті тегін медициналық көмек алуға лайық. Әсіресе тұрақты күтімді қажет ететіндер.
Ата-аналар, мамандар мен қоғам ерекше балаларға шыдамды болуы маңызды. Диананың айтуынша, кей адамдар аутизм немесе сал ауруы бар балаларды қабылдамайды.
- Мұндай аурулар туа біткен немесе жүре пайда болуы мүмкін. Балалар бұған кінәлі емес, бұл олардың таңдауы да, ата-аналарының таңдауы да емес. Мұндай балаларды қабылдау өте маңызды - олар бар және олар да қоғамның бөлігі.
