2020 жылғы 1 қыркүйектегі жағдай бойынша Қазақстанның жиынтық тауар айналымы 55,6 млрд долларды құрады. Бұл ретте сатудың 29%-ы ЕО нарығына, 20%-ы Ресейге және 18%-ы Қытайға тиесілі. Алайда, коронавирустың өршуіне байланысты сауда құрылымы қазақстандық өнімнің экспорты 18,6%-ға, ал импорты – тек 6,4%-ға төмендеді, бұл елдің экономикалық дамуына қауіп төндіреді, деп хабарлайды zakon.kz finreview.info-ға сілтеме жасап.
Коронавирустық Пандемия әлемнің барлық елдерінің экономикалық белсенділігіне айтарлықтай әсер етті. Әлемдік экономика үшін шектеу шараларының салдарынан ішкі іскерлік белсенділіктің бәсеңдеуінен басқа, сыртқы сауда көлемінің қысқаруы жалпы теріс факторға айналды. Эпидемиологиялық жағдайдың мұндай әсері ЖІӨ-нің өсуін ғана емес, сонымен қатар мемлекеттік бюджеттерге түсетін түсімдер көлемін де тежейді. Сыртқы сауда қатынастарын дамыту кем дегенде алдағы алты айда белгісіз болып қалады, бірақ әртүрлі зерттеу институттары оларды біртіндеп қалпына келтіруге мүмкіндік береді.
Талдаушылар FinReview.info біз әлемдік және аймақтық сауданың негізгі нәтижелерін зерттедік, сонымен қатар алдағы екі жылда нарықтардың қалай дамитынын анықтауға тырыстық.
Жаһандық сауда индексі тарихи минимумға дейін төмендеді
2020 жылдың бірінші жартыжылдығының қорытындысы бойынша жаһандық сауда көрсеткіштері алаңдатарлық жағдайды көрсетіп отыр. Дүниежүзілік сауда ұйымының есебінде жарты жыл ішінде әлемдегі сауда индексі 84,5% – ға дейін төмендегені анықталды. Бұл 2007 жылдан бергі ең төменгі көрсеткіш, ал оған жақын мәндер 2008 жылғы қаржы дағдарысының шыңы кезеңінде ғана болды.
Карантиндік шаралардың теріс салдары барлық сауда салаларына әсер етті. Бірақ автомобиль өнеркәсібі ең көп зардап шекті-индекс 71,8% – ға дейін төмендеді және индексі 76,5% деңгейінде орналасқан әуе тасымалы саласы. Контейнерлік тасымалдар сәл жақсы динамиканы көрсетті, онда индекс 86,9% – ға дейін төмендеді және индекс көрсеткіші 88,4% болатын экспорттық жеткізілімдер. Ауыл шаруашылығы және техникалық салалар ең аз зардап шекті-олар бір деңгейде орналасты, тиісінше 92,5% және 92,8% – ға дейін төмендеді.
Әлемдегі жалпы жағдай аясында қазақстандық экспорттаушылардың жағдайы да нашарлады.
Қазақстандық өнім экспорты 18,6% – ға төмендеді
2020 жылдың сегіз айында Қазақстанның экспорт көлемі 31,9 млрд АҚШ долл. 2019 жылдың ұқсас кезеңімен салыстырғанда көрсеткіш 5,9 млрд АҚШ долл.
Бүкіл әлем бойынша енгізілген шектеу шаралары аясында Қазақстан негізгі тауар тобы — минералдық шикізатты жеткізуді 16,8% – ға қысқартуға мәжбүр болды, оған барлық экспорттың 70% – ға жуығы тиесілі. Қазақстандық шикі мұнайды жеткізу абсолюттік мәнде 12,7%-ға өсті, бірақ ақшалай мәнде мұнай нарығының құлауына байланысты 25,9% – ға қысқарып, 17,1 млрд АҚШ долл. жетті. Табиғи газды сату 22,2% — ға, ал кендер мен концентраттарды сату 17,3% – ға төмендеді.
Оң динамика автомобиль бензинін сату бөлігінде байқалады-оны сату көлемі 97,9% – ға өсті, бірақ экспорттың жалпы көлемінде бұл тауар тобы 1% – дан аз. Сондай-ақ, тракторлар (өсім 87,3%) мен ұн (+22,6%) сату айтарлықтай өсті.
Қазақстандық өнімге ең көп сұраныс Қытай, Италия және Нидерландыдан келеді
Қытай 2020 жылдың сегіз айында 5,2 млрд АҚШ долл. сомасына Қазақстан өнімін импорттады. Бұл қазақстандық экспорттың жалпы көлемінің 16,3% – ын құрайды.
Айта кетерлігі, биыл Аспан асты елі қазақстандық мұнай жеткізілімін 46% – ға 1,2 млрд АҚШ долл. дейін арттырды. Осылайша, көмірсутектер Қазақстанның Қытайға экспортының жалпы көлемінің 22,6% – ын алды. Сондай — ақ, мыс пен мыс қорытпаларын жеткізу 22,5% — ға, табиғи газды жеткізу 19,7% – ға, бейорганикалық химия өнімдерін жеткізу 12,1% – ға өсті.
Италия 4,6 млрд АҚШ долл. қазақстандық өнімді сатып алды. Бұл ретте барлық сома отандық мұнайды сатып алуға келеді.
Нидерландыда да осыған ұқсас, қазақстандық өнім импортының барлық көлемін мұнай мен мұнай өнімдері құрайды. Ел Қазақстанның өнімін жиынтығында 2,4 млрд АҚШ долл. импорттады.
Елдің импорты тек 6,4% – ға азайды
Қазақстан бірқатар тауар топтары бойынша импортқа бұрынғысынша жоғары тәуелді болып қалуда. Олардың кейбіреулері бойынша тұтыну нарығы 80% – дан астамы шетелдік өнім есебінен жабылады. Олардың ішінде қант, тауық еті, Машиналар, жабдықтар, киім және басқалар бар. Сондықтан 2020 жылдың сегіз айының қорытындысы бойынша импорт көлемі жоғары деңгейде сақталды – 23,8 млрд АҚШ долл.
Еліміз Тоңазытқыш және мұздатқыш жабдықтарынан 10 есе, вакуум және ауа сорғыларынан 2 есе, электр трансформаторларынан 87% – ға артық сатып ала бастады.
Соған қарамастан, бұл өсім Машиналар, жабдықтар мен көлік құралдарын әкелудің 1% – ға төмендеуімен жабылды, олардың көлемі жалпы импорттың жартысынан сәл азын құрайды. Сондай — ақ, бензин жеткізілімдері 96,2% — ға, қара металдардан жасалған құбырлар — 38,2% – ға, киім-кешек-18% – ға, азық-түлік және ауыл шаруашылығы шикізаты-8,6% – ға төмендеді.
Экспорттың күрт төмендеуі және импорттың шамалы төмендеуі елдің экономикалық дамуына әсер ететінін атап өткен жөн. Жаһандық сауданы одан әрі дамыту перспективалары бүкіл әлемде коронавирустық аурудың ықтимал өсуіне байланысты болжанбайды. Бірақ алдағы 3-6 айда карантиндік шаралар күшейген жағдайда, әлемдік сұраныс ұзаққа созылған тоқырауға көшеді.
Алайда, халықаралық институттардың болжамдары бойынша әлемдік сауда 2021 жылдың көктемінде біртіндеп қалпына келе бастайды
Дүниежүзілік Банктің әлемдік экономиканың перспективалары туралы жақында жарияланған баяндамасында 2020 жылы Қазақстанның ЖІӨ шамамен 3% – ға төмендейтіні атап өтілді. Бұл ретте Еуропа мен Орталық Азия елдеріндегі құлдырау орта есеппен 4,7% деңгейінде болады. Мұндай көңілсіз болжамдар көбінесе әлемдік сауданың құлдырауына байланысты. Бұл ретте пандемия Дүниежүзілік банк сарапшыларының ұсынғанынан гөрі елдердің экономикалық өсуіне неғұрлым елеулі әсер етуі мүмкін. Карантиндік шаралар ұзаққа созылған жағдайда инвестициялық белсенділік күйзеліске ұшырайды, бұл өз кезегінде сыртқы сұраныстың төмендеуін арттырады.
Дегенмен, ДСҰ деректері бойынша қызметтердің әлемдік сауда индексі қыркүйектің ортасына қарай 95,6% – ға дейін төмендегеніне қарамастан, кейбір негізгі секторлар бойынша сауда нарығын қалпына келтіру жақын арада басталады. Атап айтқанда, авиация, контейнерлік тасымалдар және құрылыс секторындағы жағдайдың жақсаруы болжанып отыр. Қалған секторлар 2020 жылдың соңына дейін теріс аймақта қалады, ал оң динамика 2021 жылдың көктеміне қарай қалпына келеді.
Өз кезегінде Goldman Sachs инвестициялық банкі Халықаралық қаржы орталықтары әлемдік нарықтарды құтқара алатынын атап өтті, өйткені Халықаралық қаржы интеграциясы экономиканың сыртқы дағдарыстарға иммунитетін нығайтады.
Соңғы онжылдықтардың басты трендіне айналған экономиканың жаһандануы дамыған елдердің нарықтары арасындағы шекараны жойып, тауарлар мен капитал еркін қозғала бастады. Жаһанданудың импульсі қаржы интеграциясы болды, ол экономиканың басқа салаларына алып келеді, бұл капитал қозғалысын едәуір арттырады.
Бұл тізбектегі халықаралық қаржы орталықтары қаржылық интеграцияның негізгі беріліс буыны болып табылады. Атап айтқанда, инвесторлар үшін қолайлы орта құра отырып, сол арқылы шетелдік капитал салымдарын тарта отырып, олар экономика секторларының дамуын ынталандырады.
Қазақстанда 2018 жылдан бастап «Астана» халықаралық қаржы орталығы жұмыс істейді. Қаржы орталығының Азия мен еуропа нарықтарын ұштастыру мәселесінде күмәнсіз артықшылықтары бар — бұл Қазақстанның Орталық Азиядағы жетекші ел ретінде жайғасымы, Ресеймен де, Қытаймен де тығыз ынтымақтастығы, жаңа Жібек жолы жобаларына жақындығы, ЕАЭО-ның «Белдеу және жол» бастамасымен бірігуі, елдің ислам әлемімен дәстүрлі байланысы және АҚШ пен ЕО-мен тұрақты қарым-қатынасы.
Азия мен Еуропаны Қазақстан аумағы арқылы қосатын жаңа трансқұрлықтық бағыттардың негізгі артықшылықтары — қаржылық шығындар мен рәсімдік шығындарды қысқарту. Мысалы, еліміздің аумағы арқылы құрлықпен жеткізу 2-3 есе жылдам, атап айтқанда 12-15 күнде жүзеге асырылады.
Бағдарламаны іске асыру қорытындысы өңірлік экспорттаушылар үшін 1 млрд-тан астам адамнан тұратын алып нарыққа қол жеткізу болады. Осылайша АХҚО перспективалы нарықтарға шығу мүмкіндігін ұсына отырып және сыртқы сауданың ұлғаюына ықпал ете отырып, қазақстандық өндірушілер үшін шекараны кеңейтеді.
