Өлім жазасын қылмыстық кодекстің төрт бабында ғана қалдыру ұсынылды, атап айтқанда соғыс қимылдарымен байланысты және соғыс уақытында жасалатын бейбітшілік пен адамзат қауіпсіздігіне қарсы ең ауыр қылмыстар үшін, деп хабарлайды zakon.kz.
Тиісті түзетулер Палата Спикері Нұрлан Нығматулиннің төрағалығымен өткен ҚР Парламенті Мәжілісінің жалпы отырысында мақұлданған "Өлім жазасы мәселелері бойынша Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексіне өзгерістер мен толықтыру енгізу туралы" заң жобасында қамтылған.
ҚР Бас прокурорының орынбасары Әсет Шыңдалиев хабарлағандай, тәуелсіздіктің алғашқы жылдарында өлім жазасы 26 аса ауыр қылмыс бойынша тағайындау мүмкін болған. 1997 жылғы Қылмыстық кодексті қабылдау кезінде ол тек 18 бап бойынша көзделген. 2014 жылғы қолданыстағы Қылмыстық кодексте ең ауыр жаза 17 бап бойынша да көзделген. Өлім жазасы қарастырылған барлық баптарға санкция жариялануына байланысты сот өмір бойы бас бостандығынан айыру түріндегі баламасын қолданады.
Соттар өлім жазасын немесе оған балама ретіндегі өмір бойы бас бостандығынан айыру жазасыын жасалған қылмыстың ауырлығына, кінәлінің жеке басына және оның әрекетінің салдарына қатынасын ескере отырып таңдайды. 2003 жылдың желтоқсанында президент өлім жазасын толығымен жою туралы шешім қабылдағанға дейін әрекет ететін мерзімсіз мораторий енгізу туралы Жарлыққа қол қойды. Өлім жазасын жоюға бағытталған негізгі актілердің бірі – биыл 2 қаңтарда ратификациялаған екінші факультативтік хаттама. Хаттама өлім жазасын жою үшін барлық қажетті шараларды қабылдауға міндеттейді, бірақ ескерту жасалған жағдайда оны сақтауға мүмкіндік береді. Қазақстан осы ерекшелікті пайдаланып, ратификациялау сәтінде тиісті ескерту жасады, - деді ол.
Оның айтуынша, ескертуге сәйкес Қазақстан соғыс уақытында жасалған аса ауыр әскери сипаттағы қылмыстар жасағаны үшін кінәлі деп танылғаннан кейін соғыс уақытында өлім жазасын қолдану құқығын қалдырды.
Сондықтан Президенттің тапсырмасы бойынша әзірленген осы Заң жобасы Қылмыстық кодексті екінші факультативтік хаттамаға және жасалған ескертпеге сәйкес келтіруге бағытталған. Қылмыстық кодекске енгізілетін өзгерістер мен толықтырулар енгізілді. Біріншіден, өлім жазасы Қылмыстық кодекстің 13 бабынан алынып тасталады. Екіншіден, соғыс уақытында жасалған әскери сипаттағы аса ауыр қылмыстар үшін ғана жазаның осы түрін қолдану шектері белгіленеді. Осыған сәйкес өлім жазасын қылмыстық кодекстің 4 бабында ғана қалдыру ұсынылады, атап айтқанда соғыс қимылдарымен байланысты және соғыс уақытында жасалатын бейбітшілік пен адамзат қауіпсіздігіне қарсы ең ауыр қылмыстар үшін, - деп атап өтті Бас прокурордың орынбасары.
Қолданыстағы Қылмыстық кодекс бойынша мұндай қылмыстарға: басқыншылық соғысты тұтандыру және жүргізу, жаппай қырып-жою қаруын қолдану, соғыс кезінде әскери тұтқындар мен бейбіт адамдарды өлтіру мен дәстүрлерін бұзу, сондай-ақ соғыс уақытында жасалған геноцид жатады.
Баптар келтірілген зардаптың ауырлығын ескере отырып таңдалады және соғыс уақытында көп адамды өлтіргені үшін жауапкершілікке тартуды көздейді. Бұл өлім жазасын қолданудың рұқсат етілген шектерін көрсететін халықаралық актілердегі адамгершілікке жатпайтын әрекеттер. Атап айтқанда, БҰҰ-ның 1984 жылғы экономикалық және әлеуметтік кеңесінің қарарына сәйкес, өлім жазасы қарастырылған қылмыстардың тізімі адам құрбандары немесе басқа да ауыр зардаптармен қасақана жасалған қылмыстардың шеңберінен шықпауы керек. Халықаралық қылмыстық соттың Жарғысының келесісі – 1998 жылғы Рим заңы. Жарғыдағы халықаралық қоғамдастықтың алаңдаушылығын тудыратын ең ауыр қылмыстар: геноцид қылмысы, адамзатқа қарсы қылмыстар, әскери қылмыстар, агрессия қылмыстары, - деді Шыңдалиев.
Оның айтуынша, Жарғы соғыс кезінде бейбіт тұрғындарға қасақана шабуыл жасауды, қару-жарақ пен оқ-дәрілерді қолдануды қамтиды. "Әскери тұтқындармен қарым-қатынас жасау туралы" Женева конвенциясы басқалармен қатар әскери тұтқындарды қасақана өлтіруді де ауыр қылмысқа жатқызады. Женева конвенциясында "соғыс кезінде бейбіт тұрғындарды қорғау туралы" ереже бар.
Сондықтан, Қазақстан халықаралық қоғамдастықтың алаңдаушылығын тудыратын аталған қылмыстардың неғұрлым ауыр сипатын танитынын атап көрсету үшін, қылмысты жасағаны үшін ең жоғары жазалау шарасы – өлім жазасын сақтауды ұсынамыз. Бұдан басқа, Қазақстан биологиялық және химиялық қаруға тыйым салу туралы екі Конвенцияның және ядролық қаруға тыйым салу туралы шарттың қатысушысы. Тиісінше, ең жоғары шараны бүкіл адамзатқа қауіп төндіретін жаппай қырып-жою қаруын қолдану үшін сақтау ұсынылады. Заң жобасын қабылдау еліміздің әлемдік аренадағы беделін нығайтады. Халықаралық қоғамдастық адам құқықтарын қамтамасыз етудегі ізгілікті қадам және прогресс ретінде қабылданады. Жоғары конституциялық құндылық – өмір сүру құқығына кепілдікті күшейту, - деп түйіндеді Бас прокурордың орынбасары.
Бақытжан Отарбаева
