Күннің бұлай аталу тарихы АҚШ-тан бастау алған. 1979 жылы Эвиан Пейтс есімді алты жасар бала мектептен үйіне қайтар жолда ұшты-күйлі жоғалып кеткен. Оған халықаралық іздеу жарияланса да, еш нәтиже болмаған.
Осы қайғылы оқиғадан төрт жыл өткен соң сол кездегі АҚШ президенті Рональд Рейган 25 мамырды «Жоғалған балалардың халықаралық күні» деп жариялады. Кейіннен жоғалған және адамдардың жеке мақсатына пайдаланылған балаларды іздеудің ұлттық орталығы құрылды.
Іздестіру статистикасы бойынша, Қазақстанда жыл сайын 1000-нан 1500-ге дейін адам із-түссіз жоғалады. Оның ішінде шамамен 20%-ы – балалар. Олардың біразын жоғалғаннан кейін алғашқы айларда табуға болады. Ал қалғаны «хабар-ошарсыз кеткен» мәртебесін алады. Заңды түрде мұндай адамның қайда екені сенімді түрде белгісіз дегенді білдіреді.
Адам жоғалған жағдайда не істеу керек? Egov.kz порталының бірнеше кеңесін ұсынамыз:
Адам жоғалған кезде не істеу керек?
Адам жоғалып кеткен жағдайда, "102" нөміріне қоңырау шалып, полицияға немесе жақын жердегі бөлімшеге хабарлауыңыз қажет.
Полицияға берілетін маңызды ақпарат:
жоғалған адамның жеке деректері -аты, тегі, әкесінің аты, жасы, шаш түсі, мең, тыртық, дене әшекейі сияқты ерекше белгілері;
адам жоғалған кездегі жағдайлар туралы мәліметтер.
Егер әңгіме бала туралы болса, онда полицияға мүмкіндігінше тезірек хабарласу керек. Полиция адамның болмауы ұзақтығына және оның болжамды жоғалып кетуі жеріне қарамастан өтінішті дереу қабылдауға және тіркеуге міндетті. Мұндай өтінішті беруге уақытша шектеулер жоқ.
Адам жоғалып кеткен сәттен бастап 3 күн өткеннен кейін ғана жүгінуге болады деп ойлау – қате. Осы уақытта өзіндік шағын-тергеу жүргізуді бастау керек — достарына, әріптестеріне хабарласу, адамның жақсы көретін орындарына бару, жоғалған адам күн сайын пайдаланған маршрутпен жүріп өту және тағы басқа.
Хабар-ошарсыз жоғалған адамды қалай табуға болады?
мамандандырылған интернет-сервистердің көмегімен іздеу;
ерікті волонтер-отрядтарды тарту;
іздестіру туралы парақшаның макетін әзірлеу, әлеуметтік желілерде (қалалық пабликтер, мамандандырылған топтар) хабарламаны тез бөлісу туралы өтінішпен хабарландыру орналастыру;
жергілікті БАҚ-қа іздестіру туралы жарнамалық жүгіртпе жолды немесе тіпті жаңалықтарда толық репортажды орналастыру туралы өтінішпен жүгіну;
парақшаларды жабыстыру;
мерзімді қоңырау шалу және мүмкіндігінше медициналық мекемелерге жеке бару;
мәліметтерді зерттеу.
Құқық қорғау органдары қызметкерлерінің іздестіру операциясын үйлестіруі аса маңызды.
Егер деменция, психикалық ауытқуы және тағы басқа ерекшелігі бар адам үйден кетіп, жоғалса:
болған жағдай туралы пациент есепте тұрған медициналық мекемені хабардар ету;
ауруханаларға қоңырау шалу;
адамның серуендеп жүретін сүйікті орындарын жүріп өту;
іздеуге ерікті ұйымдарды тарту.
Жоғалған адамның психикалық ауытқуы бар екенін полиция қызметкерлеріне ескерту керек. Кей жағдайларда мұндай адамдар өздері айналасындағыларға қауіпті болуы мүмкін.
Адамның орналасқан жерін қосылған мобильді құрылғы арқылы анықтауға болады. Әрбір ұялы құрылғыда жеке IMEI код бар. IMEI кодты мұнда онлайн тексеруге болады: IMEI тіркеуді тексеру сервисі. Абоненттің орналасқан жері мәліметтер және қоңырауларды нақтылау -жеке ақпарат, сондықтан оларды арнайы СОТ рұқсатын алғаннан кейін алуға болады. Егер адам шетелде жүргенде жоғалса, жергілікті полицияға және дипломатиялық өкілдікке (елшілікке) жүгіну қажет. Елшілік жергілікті полиция жұмысын келіседі, жоғалған азаматтың туыстарымен байланыс жасайды, қажетті өтінішті жазу мен құжаттарды жинау кезінде көмек көрсетеді.
Егер кәмелетке толмаған бала жоғалса, мына ережелерді ұстану керек:
әрқашан баланың қайда баратынын, кім көзінше бірге еріп жүретін тұлға ретінде болатынын және қай уақытта ұлы немесе қызы үйге қайтып келуі тиіс екенін білу;
ата-аналар мен полиция байланысына ұялы телефонда "жылдам теру" опциясын орнату;
балаларды жиі суретке түсіру;
балалар үйден шыққанда киген киімін есте сақтау;
балаға оның аты мен мекенжайын үйрету;
баламен жеке қауіпсіздік шараларын сақтау туралы үнемі әңгіме өткізу;
кәмелетке толмаған бала форс-мажор жағдайында көмек алу үшін кімге жүгінетінін айту;
егер мобильді құрылғы мүмкіндігі мүмкін болса, оның иесінің орналасқан жерін анықтауға мүмкіндік беретін арнайы қосымшаны орнату қажет.
Ал қарттар жоғалған жағдайда мынадай ережелер бар:
үйлер егде адамның денсаулық жағдайына және олар қабылдайтын препараттарға қатысты медициналық құжаттардың көшірмелері болуы тиіс;
зейнеткер баратын барлық орындардан хабардар болған жөн;
оның көршілерімен байланыста болу, кез келген стандартты емес жағдайда уақытылы хабарлаудың маңыздылығы туралы олармен келісу-мысалы, егер қарт туыс ұзақ уақыт үйден шықпаса немесе оның терезелерінде жарық тіпті кешке қосылмаған болса;
егер егде адамда деменцияның басталғанын білдіретін барлық белгілер болса, онда оның заттарының қалтасында (сөмкеде, портмонеде) ол туралы деректерді (аты-жөні, туған-туысқандарының байланыстары) қамтитын жазбаның болуын немесе мұндай мәліметтерді киім заттарына тігуді ойластыру қажет.
