Қазақстан мұнай кен орындарынан түсетін пайданы арттыра ала ма - сарапшы пікірі
![Добыча нефти, нефтедобыча, нефть, нефтяная скважина , сурет - Zakon.kz жаңалық 29.01.2025 17:00](https://www.zakon.kz/pbi/WEBP/2024-05-15/file-850de6ce-0115-45b8-b8a0-f671b6a3a0de/400x225.webp)
Ірі кен орындарының өнімдерін бөлу туралы келісімдерді іске асыру Қазақстанға жаһандық нарыққа энергия тасымалдаушылардың сенімді жеткізушісі болуға мүмкіндік берді. Бұл жобалар елдің әлеуметтік-экономикалық дамуына үлкен үлес қосуда, деп атап өтті ҚР Президенті.
"Сонымен қатар қомақты инвестициялар ұзақ мерзімді жоспарлауды талап етеді. Сондықтан Үкімет өнімді бөлу жөніндегі келісімдерді елімізге анағұрлым тиімді әрі жаңа шарттармен ұзарту үшін келіссөздерді жандандыруы қажет". Қасым-Жомарт Тоқаев
Бұл Қазақстанның шетелдік жер қойнауын пайдаланушылармен күрделі қарым-қатынасының бірінші жағдайы емес, деп атап өтті саяси шолушы Замир Қаражанов бірқатар мысалдар келтіре отырып.
2008 жылы Қашаған кен орнында жұмыс істейтін консорциум Қазақстанға 5 млрд доллар төлеп, ҚМГ ұлттық компаниясына кідірістер мен қаражаттың артық жұмсалуы туралы дауды реттеу есебінен жобадағы үлесін берді.
12 жылдан кейін, 2020 жылы карма Shell, Eni және олардың Қарашығанақ мұнай-газ кәсіпорнындағы серіктестерін басып озды: олар кірістерді бөлу туралы дауды шешу үшін мемлекетке 1,3 миллиард доллар төледі.
2023 жылдың сәуірінде Bloomberg Қазақстан Қашаған операторы NCOC-қа 13 млрд долларға сотқа шағым түсіргенін, ол кейіннен 15 млрд долларға дейін өскенін хабарлады. Тендерлік рәсімдерді бұзу және мердігерлік жұмыстарды толық көлемде орындамау себеп болды.
Кейінірек Қазақстан төрелік талаптарды 150 млрд долларға дейін арттырды. Bloomberg хабарлағандай, "қосымша шағым Үкіметке уәде етілген, бірақ кен орнын әзірлеушілер қол жеткізбеген мұнай өндіру құнын есептеуді көрсететін 138 миллиард долларлық жоғалған пайдаға қатысты".
Сонымен бірге Қашаған операторы NCOC келіспеушіліктер бар екенін растады, бірақ ол егжей-тегжейлерді ашпады.
"Қазақстанның жоспарына шетелдік инвесторлармен "қоштасу" кірмейтіні анық. Бірақ, екінші жағынан, мемлекет ынтымақтастықтың неғұрлым әділ шарттарына қол жеткізгісі келеді. Негізінде, неге болмасқа?" Замир Қаражанов
Сарапшы ҚР Үкіметінің ниетіне әсер еткен бірқатар мән-жайларға назар аударады. Ең алдымен, мемлекеттік шығыстардың өсуі және соның салдарынан бюджетті толықтыру қажеттілігі. Соңғы жылдары бұл мәселе Ұлттық қор қаражаты есебінен шешілді. Бірақ, президент атап өткендей, енді Ұлттық қор "жинақ режиміне" көшуі тиіс, осыған байланысты бюджет және салық реформалары туралы мәселе туындады.
"Ұзақ мерзімді трендтер де бар. Дональд Трамптың екінші мерзімі АҚШ энергетикасында төтенше жағдайды енгізуден басталды, бұл экологиялық шектеулерді айналып өтіп, елдегі жаңа мұнай кен орындарын пайдалануға беруді көздейді. Мұнайдың артық көлемі өнім бағасының құлдырауына қауіп төндіреді, бұл Қазақстан экономикасына әсер етуі мүмкін". Замир Қаражанов
Әлемдегі мұнай тұтынуды азайтуды көздейтін жаһандық "экологиялық күн тәртібін" де назардан тыс қалдырмау керек. Трамптың басқаруымен АҚШ климаттық келісімдерге қатысуды тоқтатқан болуы мүмкін, бірақ қалған елдер оларды ұстануды жалғастыруда.
Әлбетте, Қазақстан жаһандық экономикадағы "мұнай дәуірінің" аяқталуын күтпей, мүмкіндігінше тезірек бонустар алғысы келеді, деп қорытындылады талдаушы.