Спорт жаңалықтары 
Банктер туралы жаңа заң: Қазақстанның банк жүйесінде қандай өзгерістер болуы мүмкін
Сурет: Zakon.kz
Ол банк секторының тұрақтылығын нығайтуға, инновацияларды дамытуға және банктердің экономиканың нақты секторын қаржыландырудағы рөлін арттыруға ықпал етуі тиіс заң жобасындағы басты өзгерістерге тоқталды.
"Бірінші блок банктердегі корпоративтік басқаруды жетілдіруге бағытталған. Атап айтқанда, негізгі блок басшыларына қосымша талаптар белгіленеді: тәуекелдерді басқару, ішкі аудит және комплаенс-бақылау тұрғысында. Бұл лауазымдар тиісті біліктілігі және беделі бойынша талаптарға жауап беруі тиіс басшы қызметкерлерге теңестіріледі. Сонымен қатар, тәуелсіз директорлар институтының рөлі арттыруға басымдық беріледі. Олардың кәсіби тәуелсіздігін және басқаруға қатысу тиімділігін арттыруға бағытталған бірқатар бастамалар қарастырылады. Лауазым мерзіміне шектеулер енгізіліп, банкпен және онымен ерекше қатынастағы адамдармен іскерлік және өзге де байланыстардың болмауы, сондай-ақ мүдделер қақтығысын болғызбау жөніндегі талаптар енгізіледі. Мысалы, банктің капиталына қатысуға немесе банктен немесе онымен байланысты құрылымдардан қосымша сыйақы алуға жол берілмейді", - деп түсіндірді спикер.
Сондай-ақ, атап айтқанда, банк қызметкерін басшылық ретінде тану тиісті біліктілік нормаларын қолдануға итермелейді. Директорлар кеңесі мүшесінің тәуелсіздігін бағалау және критерийлерге сәйкес келмеген жағдайда оны лауазымынан шеттету мүмкіндігі беріледі. Қажет болған жағдайда аудиторды ауыстыру құқығы бойынша сыртқы аудиттің дұрыстығына әсер ете алатын мүдделер қақтығысының болуын бағалау жөніндегі реттеушінің өкілеттігі одан әрі кеңейтіледі. Заң жобасының екінші бағыты лицензиялау жүйесін жаңғыртуға және банк нарығына қолжетімділікті оңтайландыруға арналған.
"Бұл блоктағы негізгі бастама базалық банктік лицензияны енгізу болып табылады, бұл жаңа қатысушылардың пайда болуына және сектордағы бәсекелестіктің күшеюіне ықпал ететін неғұрлым икемді реттеу жағдайларын тудырады. Базалық лицензия әмбебап лицензиядан рұқсат етілген операциялардың көлемі бойынша да, реттеуші талаптар бойынша да ерекшеленеді. Атап айтқанда, активтердің ең жоғары мөлшері бойынша шектеулер 500 млрд теңге деңгейінде белгіленеді. Базалық лицензиясы бар банктер үшін капиталдың ең төменгі мөлшері 10 млрд теңгені құрайды, ал әмбебап банктер үшін бұл шек 20 млрд теңгеге дейін өседі. Сондай-ақ тәуекелдерді басқару және есеп беру жүйесіне қойылатын талаптар азаяды, қадағалау жүктемесі төмендейді, бұл ретте тұрақтылықтың негізгі қағидаттары сақталады", - деді Олжас Қизатов.
Сонымен қатар, Қизатовтың айтуынша, тәуекелдерді шектеу үшін базалық банктерге резидент еместерге несиелер мен өзге де кредиттік өнімдер беруге, сондай-ақ банкпен ерекше қатынастағы тұлғаларға қарыздар беруге тыйым салынады. Бұдан бөлек, жеке тұлғалардың мерзімді және жинақ салымдарының жиынтық мөлшеріне шектеу енгізіледі: 10 млн теңгеден аспауы тиіс. Сондай-ақ күрделі немесе жоғары тәуекелді қаржы құралдары бойынша брокерлік және дилерлік операцияларға байланысты қызметке тыйым салынады.
"Үшінші бағыт ислам банкингін дамыту үшін жағдай жасаумен байланысты. Қазіргі уақытта қолданыстағы заңнама тиісті қызметті жүзеге асыру үшін жеке ислам банкін құруды талап етеді. Ислам банкингі 2009 жылдан бастап Қазақстан Республикасының банк заңнамасында қарастырылғанына қарамастан, оның банк секторындағы үлесі елеусіз қалып отыр: жиынтық активтердің 0,5% -дан азы. Исламдық қаржыландыруды дамытуды ынталандыру мақсатында агенттік дәстүрлі банк шеңберінде исламдық банк қызметтерін - "ислам терезелері" тетігін енгізуді ұсынады. Бұл формат нарыққа жаңа қатысушылардың, оның ішінде ұқсас модельдерде тәжірибесі бар шетелдік инвесторлардың пайда болуын жеңілдетеді. Сондай-ақ, бұл бизнестің ауқымдылығын, қолданыстағы банк инфрақұрылымымен синергия есебінен өңірлік қатысуды кеңейтуді қамтамасыз етеді", - деп атап өтті ҚНРДА төрағасының орынбасары.
Сонымен бірге шариғат қағидаттарына сай болуды қалайтын клиенттер үшін исламдық қаржы өнімдерінің қолжетімділігі артады.
"Исламдық терезелерді» ашатын дәстүрлі банктер үшін маңызды шарт операцияларды бөлек есепке алу және исламдық қаржыландырудың барлық талаптарын қатаң сақтау қажеттігі болады", – деп қосты спикер. Құжатқа төлемге қабілетсіз банктерді реттеу тетіктерін дамытуға қатысты нормалар да енгізілген. "Банктер және банк қызметі туралы" заң банктерді мемлекеттік қолдау қажеттілігін барынша азайтуды қарастыратын бірқатар нормалармен толықтырылды. Мемлекеттік қолдауға тек жүйелі түрде маңызы бар банктерге ғана жол беріледі. Дағдарысқа қарсы реттеудің үш деңгейлі жүйесі енгізіледі: күшейтілген қадағалау режимі, қаржылық тұрақтылықты қалпына келтіру режимі және төлем қабілетсіздігін реттеу режимі. Әрбір кезең активтендіру критерийлерін, реттеуші шараларының тізбесін және банк тарапынан жасалатын қадамдарды қоса алғанда, заңнамамен бекітілген. Сондай-ақ, заң барлық банктер үшін міндетті қайта қалпына келтіру жоспарларына қойылатын талаптарды анықтайды. Бұл жоспарларды банктердің өздері әзірлеп, жыл сайын жаңартып отыруы керек, ал реттеуші орган олардың сапасын, толықтығы мен өзектілігін бағалайды, сондай-ақ жоспарды белсендіретін триггерлерді қадағалайды", - деп сөзін түйіндеді Қизатов.
Сондай-ақ заң жобасында мемлекеттің қатысу шарттары мен тетігі нақты айқындалған. Мемлекет екі шартты бір уақытта орындаған кезде ғана араласуы мүмкін: банкті жүйе құраушы деп тану, TLAC және онымен байланысты тұлғалар арқылы жеке ресурстың толық сарқылуы.
2025 жылғы 2 қыркүйекте Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев Қазақстан халқына Жолдауында банк саласын реформалау қажеттігін атап өтті.
