Неге Қызылорданың қарбыздары ең тәтті: шаруалардың өсіру құпиялары

Қызылорда облысында бірнеше жылдан бері шетелдік қарбыз бен қауын сорттарын өсіру бойынша тәжірибелер жүргізіліп жатыр. Жергілікті шаруалар қазіргі заманғы технологияларды, оның ішінде тамшылатып суару мен автоматтандырылған суару жүйелерін пайдаланады. Толығырақ Zakon.kz ақпаратында.

Биылғы маусымда ауа райы күрт өзгеріп тұр: кейде қатты ыстық, кейде жел соғады. Жақында ғана нөсер жаңбыр жауды.

Қызылорда қаласынан 20 минуттық жерде 5 гектар көлеміндегі алқап орналасқан. Даладағы өнімнің көбі жиналған, тек бірнеше кішкентай жерлер ғана қалған. Әрине, алқап көлемі үлкен болмаса да, сапалы тұқым мен қажетті технологиялар қолданылып, жақсы өнім алынуда. Жинаған қауын мен қарбыздары Астана, Алматыға жөнелтіледі және арнайы қоймаларда қыс бойы сақталады. Қыста жергілікті дүкендерде сатылып, әлеуметтік желілерде жарнамаланады.

Сурет: Арыстанбек Шаймиев

Жергілікті шаруашылық бірнеше жыл бұрын испан, жапон және неміс селекциясының 12 түрлі қауын сорттарын егу арқылы тәжірибе бастаған. Иесі тамшылатып суаруды қолданады.

"Дәмі мен тәттілігі жағынан ең үздік болып шыққандары – испан мен голландиялық сорттар. Олар әлемдік деңгейде ең сапалылары саналады. Еуропалықтар арасында испанның "галия", "амарилло" (яғни "сары Канар"), "пьель де сапо", "канталупа" және "шарантэ" сорттары кең танымал. Біз осының бәрін егуді қолға алдық әрі қазіргіге дейін өсіріп келеміз. 2018 жылы голландиялық қарбыз сорттарын отырғыздық, тәжірибе сәтті шықты. Қант мөлшері 18 пайызға жетті, бұл өте жоғары көрсеткіш. Басқа өңірлерде де осы сорттар егілді, бірақ осындай деңгейде тәттілік тек біздің облыста байқалды", – дейді шаруашылықтың бас агрономы Арыстанбек Шаймиев.

Бұл құпияның себебі – Қызылорда өңіріндегі тұзды топырақ. Тұқым тұзды жерге түссе, ол "шок" жағдайына ұшырап, өзін қорғау үшін қантты қарқынды жинай бастайды. Сондықтан осындағы қауын мен қарбыздар ерекше тәтті әрі қантқа бай болады.

Сурет: Zakon.kz/Мира Жакибаева

"Өсіру процесі толық автоматтандырылған. Үйде отырып, бір ғана батырмаға басу арқылы бақшаны суаруға болады", – дейді Арыстанбек Шаймиев.

Шаруашылық өз тәжірибесін ештеңені жасырып қалмай, тегін бөлісуге әзір. Қалаған адам маусым мезгілінде келіп, осы сорттарды өсірудің қыр-сырын үйрене алады. Жақында мұнда қала тұрғындары үшін агротур ұйымдастырылды.

"Бұл – біздің шаруашылыққа алғашқы агротур болды. Біз ештеңені жасырып қалмаймыз. Соңғы жылдары өңірдің қауыны мен қарбызы бұрынғыдай тәтті емес. Бұл тұқым тапшылығы мен отандық селекцияның болмауынан туындап отыр. Аймақта ірі бау-бақша шаруашылықтары жоқ, сорттар жаңартылмайды, жоғары сапалы тұқымдар пайдаланылмайды, нитрат мөлшері бақылауда емес, тұқым шаруашылықтары мүлдем жоқ", – дейді Арыстанбек Шаймиев.

Естеріңізге сала кетейік, бұрын Қызылорда облысында қауын жинау орталықтары жұмыс істеген, ал олардың дәмді қауындары бүкіл Кеңес Одағында танымал болған еді. Қазіргі таңда бұл сала шағын шаруашылықтар мен жеке жер телімдеріне (1-5 гектар) бөлінген. Үлкен бірлестіктер жойылып, тамшылатып суару жүйесі тек екі-үш шаруашылықта ғана қолданылуда.

Сурет: Zakon.kz/Мира Жакибаева

Бау-бақшашылар ауыл шаруашылығы өндірушілерінің әлі де қол еңбегіне тәуелді екенін, қажетті техниканың жоқтығын айтады. Өнімді көбінесе көтерме түрде өткізеді, ал өнімді сақтау үшін заманауи қоймалар жоқ. КСРО кезінен қалған қоймалар ескірген және техникалық тұрғыдан әлсіз.

Бұл агротурды ұйымдастырған шаруашылықта испан, неміс, жапон және голландиялық селекциялардың 12 сорты жерлендірілген.

"Өзен суын үнемді пайдалану маңызды, себебі Сырдарияда су тапшылығы бірнеше жылдан бері сақталып келеді. Сондықтан біз тек тамшылатып суару әдісін қолданамыз, ол суды он есе емес, ондаған есе үнемдейді. Кейбір бау-бақшашылар бұл әдісті қымбат деп ойлайды, бірақ қазіргі таңда өнім өсіру үшін ештеңе арзан емес: техника, электр қуаты, тыңайтқыштар, тұқымдар бәрі қымбаттап кетті. Дегенмен, тамшылатып суару арқылы шығындарды бірнеше есе қайтаруға болады", – дейді шаруашылық директоры Ержан Сугралин.

Жинау маусымында жұмысшылар жетіспейді, сондықтан бау-бақшашылар жақын ауыл тұрғындарын жұмысқа тартады. Күніне 5 мың теңге төлейді. Тек жалақы ғана емес, жұмысшыларға бірнеше қауын да беріледі. Бірақ жұмысқа келушілер көп емес, көбінесе жасөспірімдер, әйелдер мен қарттар келеді екен.

Қызылордалық қауын мен қарбыздың тәттілік сыры негізінен өңірдің тұзды топырағы мен заманауи технологиялардың үйлесімінде жатыр. Мұндай тәжірибе Қазақстанның басқа өңірлері үшін де үлгі болары анық.