Жыл қорытындысы: 2022 жылы қабылданған ең маңызды заңдар мен қаулылар
Сурет: Zakon.kz
Елбасы өкілеттігі
7 ақпанда Қасым-Жомарт Тоқаев «Қазақстан Республикасының кейбір конституциялық заңдарына өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» конституциялық заңға қол қойды.
Түзетулердің бірінші блогы депутаттық мандаттарды бөлу кезінде квотаны міндетті есепке алу туралы норманы заңнамалық тұрғыдан бекітуге және азаматтардың квота санаттарының тізбесін кеңейтуге бағытталған. Әйелдер мен жастардан бөлек, мүмкіндігі шектеулі жандарға да квота белгіленген.
Екінші блок Қазақстан халқы Ассамблеясы Төрағасының және Қауіпсіздік Кеңесі Төрағасының өкілеттіктерін Қазақстан Республикасының президентіне беруге бағытталған.
Осылайша «Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті – Елбасы туралы» конституциялық заңнан Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті – Елбасының Қазақстан халқы Ассамблеясы мен Қауіпсіздік Кеңесін өмір бойы басқару құқығы алынып тасталды.
Сурет: elbasy.kz
Жаңа аймақтар
8 маусымда мемлекет басшысының «Қазақстан Республикасының әкімшілік-аумақтық құрылымының кейбір мәселелері туралы» жарлығы күшіне еніп, оған сәйкес Қазақстанда үш жаңа облыс құрылды.
- Шығыс Қазақстан облысынан Ақсуат, Абай, Аягөз, Бесқарағай, Бородулиха, Жарма, Үржар, Көкпекті аудандарын, Семей және Курчатов қалаларын бөліп, Абай облысы құрылды. Әкімшілік орталығы - Семей қаласы;
- Алматы облысынан Ақсу, Алакөл, Ескелді, Қаратал, Кербұлақ, Көксу, Панфилов, Сарқан аудандарын, Талдықорған және Текелі қалаларын бөліп, Жетісу облысы құрылды. Әкімшілік орталығы - Талдықорған қаласы;
- Ұлытау облысына Жаңаарқа, Ұлытау аудандары, Жезқазған, Қаражал және Сәтбаев қалаларын Қарағанды облысынан бөліп алып, жаңа облыс құрылды. Әкімшілік орталығы - Жезқазған қаласы.
Сонымен қатар мемлекет басшысының жарлығымен Алматы облысының әкімшілік орталығы Талдықорған қаласынан Қонаев қаласына көшірілді. Қаланың бұрынғы Қапшағай атауы Қонаев болып өзгертілді. Сонымен қазір Қазақстанда 17 облыс бар.
Сурет: gov.kz
Мүлік иелерінің бірлестігіне (МИБ) көшуді кейінге қалдыру
1 шілдеде заңнамалық актілерге электр энергетикасы, жер қойнауын пайдалану, жергілікті өзін-өзі басқару, тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы заңға қол қойылды.
Атап айтқанда, біз 2023 жылдың 1 шілдесіне дейін Пәтер иелері кооперативінен Мүлік иелері бірлестігіне (МИБ) және Қарапайым серіктестікке (ПС) өту мерзімдерін ұзарту туралы айтып отырмыз.
Себебі көппәтерлі тұрғын үйлерді басқарудың жаңа нысанына көшірудің заңмен белгіленген мерзімі – 2022 жылдың 1 шілдесіне дейін үйлердің 60%-ы ғана мұны істей алды.
Әуелі тұрғындардың жиналысын өткізуге COVID-19 пандемиясы кедергі келтірген. Содан кейін жаңадан құрылған бірлестіктердің жұмысынаПИК өзі кедергі келтірді.
Тағы бір мәселе – аула аумақтарын күтіп ұстауға қатысты дау. Сонымен қатар тұрғын үй реформасының барлық тетігі заңмен қарастырылмаған.
Сурет: Zakon.kz
Нұр-Сұлтанның атауы Астана деп өзгеруі
17 қыркүйекте Астана атауы елордаға ресми түрде қайтарылып, Қазақстан президентінің қызметі жеті жыл және бір реттік мерзім болып белгіленді.
Мемлекет басшысы «Қазақстан Республикасының Конституциясына өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» заңға қол қойды.
«Қазақстан Республикасының астанасы Нұр-Сұлтан қаласы Қазақстан Республикасының астанасы Астана қаласы болып қайта аталсын», - делінген құжатта.
Сурет: primerminister.kz
Республика күні
29 қыркүйекте Қасым-Жомарт Тоқаев «Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне кинематография, мәдениет және мерекелер мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» заңға қол қойды.
Атап айтқанда, заң 25 қазан – Республика күнін мемлекеттік мерекелер қатарына қайтаруды көздейді.
Сонымен бірге 1 желтоқсан Тұңғыш президент күні мемлекеттік мерекелер тізімінен алынып, ол кәсіптік мерекелермен тең мерекеге айналды.
Сурет: Zakon.kz
Амнистия
2 қарашада «Рақымшылық жасау туралы» заңға қол қойылып, оған сәйкес қаңтар оқиғасына қатысушылардың бір бөлігі жазадан босатылды.
4-7 қаңтар аралығындағы жаппай тәртіпсіздіктер жағдайында арандатушылар ықпалына түсіп, қылмыстық әрекеттер жасаған адамдарға, қаңтар оқиғасы кезінде заңсыз әрекеттердің жолын кесу кезінде қылмыстық құқық бұзушылықтарға жол берген құқық қорғау органдарының қызметкерлері мен әскери қызметшілерге тағайындалған әкімшілік жаза мерзімі қысқартылып, жазасын өтеуден босатылды.
Заң Қылмыстық кодекстің адамгершілікке жататын баптарының тізбесін, рақымшылық жасаудың шарттары мен тәртібін қарастырады. Сонымен қатар мемлекеттік және жергілікті атқарушы органдардың адамдарды жайғастыру, жұмысқа орналастыру, оларға әлеуметтік және өзге де көмек беру жөніндегі шараларын жүзеге асыру құзыретін белгілейді.
Сонымен қатар қылмыстық құқық бұзушылықтар, онша ауыр емес және орташа ауырлықтағы қылмыстар жасаған жаппай тәртіпсіздіктерге қатысушыларға қатысты қылмыстық істерді тоқтату, осындай әрекеттер үшін сотталғандарды жазадан босату, жазасын өтеген тұлғалардан соттылықты алып тастау қарастырылған.
Террорлық, экстремистік, сыбайлас жемқорлық қылмыстар, мемлекетке опасыздық жасау, азаптау, қылмыс қайталанған немесе қауіпті қайталанған жағдайда жаппай тәртіпсіздіктер ұйымдастыру, кәмелетке толмағандардың жыныстық қол сұғылмаушылықтарына қарсы қылмыстар жасаған адамдар рақымшылық жасауға жатпайды.
Рақымшылыққа 1,5 мыңға жуық адам түсті.
Сурет: Zakon.kz
Конституциялық сот
5 қарашада мемлекет басшысы алғаш рет көпшілік алдында салтанатты шарада алты заңға қол қойды:
«Қазақстан Республикасының Конституциялық Соты туралы» Қазақстан Республикасының Конституциялық Заңы;
«Қазақстан Республикасындағы Адам құқықтары жөніндегі уәкіл туралы» Қазақстан Республикасының Конституциялық заңы;
«Прокуратура туралы» Қазақстан Республикасының Конституциялық Заңы;
«Мемлекет басшысының 2022 жылғы 16 наурыздағы жолдауын іске асыру мәселелері бойынша Қазақстан Республикасының кейбір конституциялық заңдарына өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» Қазақстан Республикасының Конституциялық заңы;
«Мемлекет басшысының 2022 жылғы 16 наурыздағы жолдауын іске асыру мәселелері бойынша Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» Заңы;
«Қазақстан Республикасының Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексіне өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» Заң.
Сурет: akorda.kz
«Қазақстан Республикасының Конституциялық Соты туралы» Конституциялық заң
Заңға сәйкес Конституциялық Кеңес Конституциялық Сот болып қайта құрылды. Сонымен қатар құжат мемлекеттің құқық қорғау институттарын нығайтуға және азаматтардың конституциялық бақылауға қолжетімділігін кеңейтуге бағытталған.
Конституциялық сот бүкіл елімізде Конституцияның үстемдігін қамтамасыз ететін орган болады және биліктің сот тармағына жатпайды. Өйткені бұл мәселе Конституцияда шешілген.
Заңда:
- Конституциялық Соттың судьяларын тағайындау және олардың өкілеттіктерін тоқтату тәртібін;
- судьялардың тәуелсіздігі мен иммунитетін;
- судьяларды материалдық және әлеуметтік қамтамасыз ету жөніндегі нормалар;
- Конституциялық Соттың құзыреті және оны жүзеге асырудың ұйымдастырушылық нысандары.
Конституциялық Сот азаматтардың өтініштері бойынша олардың құқықтары мен бостандықтарын тікелей қозғайтын нормативтік құқықтық актілердің Конституцияға сәйкестігін қарайды.
Сонымен бірге Бас Прокурор мен Адам құқықтары жөніндегі уәкіл Конституциялық Сотқа шағымдану құқығын алды.
Сурет: Zakon.kz
Заңның екінші блогында конституциялық сот ісін жүргізу тәртібі қарастырылған. Ол конституциялық сот ісін жүргізудің жалпы шарттары мен қағидаттарын, Конституциялық Сотқа жүгінулердің түрлерін, олардың нысаны мен мазмұнын, азаматтардың өтініштерін қараудың қолайлылық өлшемдерін айқындайды.
Конституциялық сот шешімдерін орындау тетіктері де қарастырылған.
«Прокуратура туралы» Конституциялық заң
Заңның негізгі мақсаты – прокуратура органдарының құқық қорғау қызметін жүйелі түрде күшейту, еліміздегі жоғары қадағалау құралдарын және заңдылықты нығайту.
Құжаттың ережелері прокуратураның құзыретін, ұйымдастырылуы мен қызметінің тәртібін мына бөлігінде анықтайды:
- прокуратура қызметінің құқықтық негіздері және олардың құрылымы;
- прокуратураның ұйымдастырылуы мен қызметінің қағидаттары;
- прокурорлардың өкілеттіктері;
- жоғары қадағалаудың шектері мен нысандары, сотта мемлекет мүддесін білдіру, қылмыстық қудалау, өтініштерді қарау;
- прокурорлар қызметінің құқықтық кепілдіктері.
Сурет: gov.kz
Заң Бас прокурорға мынадай өтініш беру құқығын береді:
Конституция нормаларын түсiндiру, халықаралық шарттарды және нормативтiк құқықтық актiлер бекiтiлгенге дейiн Конституцияның сақталуын қамтамасыз ету мәселелерi бойынша Конституциялық Сотқа;
Жоғарғы Сотқа азаматтық, қылмыстық, әкімшілік істер және әкімшілік құқық бұзушылық туралы істер бойынша сот тәжірибесінің мәселелері бойынша соттарға түсініктемелер беру туралы ұсыныспен.
Бас прокуратура өз құзыретіндегі мәселелер бойынша шетелдік және халықаралық соттарда (төрелік соттарда) мемлекеттің мүддесін қорғайды.
Прокурорлардың қадағалау функцияларын күшейту шеңберінде прокурорлық қадағалаудың жаңа актісі енгізілді - заң бұзушылықтарға жол бермеу туралы түсініктеме.
Адамның және азаматтың бұзылған құқықтары мен бостандықтарын қорғау және қалпына келтіру мақсатында прокуратура басқалармен қатар Қазақстандағы Адам құқықтары жөніндегі уәкілмен өзара іс-қимыл жасайды және оның қызметіне жәрдемдеседі.
Қазақстан Республикасындағы Адам құқықтары жөніндегі уәкіл туралы
Заңның мақсаты - адам және азамат құқықтарын жүзеге асырудың кепілі ретінде Адам құқықтары жөніндегі уәкілдің конституциялық мәртебесін қамтамасыз ету бөлігінде Қазақстан Конституциясына енгізілген өзгерістерді жүзеге асыру.
Осылайша жаңа Конституцияның 83-1-бабында уәкiлеттi адам қызметiнiң мiндеттерi, өз өкiлеттiгiн жүзеге асыру кезiнде дербестiк пен есептiлiк кепiлдiктерi белгiленген. Бұдан былай Уәкілдің құқықтық мәртебесі мен қызметін ұйымдастыру Конституциялық заңмен айқындалады.
Заң Уәкіл қызметінің мақсаттары мен міндеттерін, оның құқықтық мәртебесі мен құзыретін қарастырады.
Сонымен бірге уәкілдің, оның өңірлердегі өкілдерінің және Адам құқықтары жөніндегі ұлттық орталықтың қызметін ұйымдастыруға қатысты ережелер бар.
Сурет: amanatpartiasy.kz
Ең әуелі уәкілетті тұлғаның құзыреті күшейтіледі. Заң жобасында Конституция нормаларын іске асыру мақсатында уәкілетті тұлғаның адам мен азаматтың бекітілген құқықтары мен бостандықтарын қозғайтын нормативтік құқықтық актілердің Конституцияға сәйкестігі туралы мәселе бойынша Конституциялық Сотқа жүгіну құқығы көзделген.
Оған сонымен қатар олардың шақыруы бойынша басқа мемлекеттерде адам құқықтары мен бостандықтарының сақталуын бақылаушы ретінде әрекет ету құқығы беріледі. Уәкілетті тұлғаға арнаулы әлеуметтік қызметтер көрсететін ұйымдарға және қылмыстық-атқару жүйесі мекемелеріне еркін бару құқығы беріледі.
Сонымен қатар заңнамада уәкілеттік берілген органдардың қызметін ұйымдастыру тиімділігін арттыру бөлігінде Адам құқықтары жөніндегі ұлттық орталық басшысының орынбасары лауазымын, сонымен қатар Ұлттық орталықтың қосымша функцияларын енгізу ұсынылады. Бұл ретте уәкiлеттi тұлғаның арнаулы әлеуметтiк қызмет көрсететiн, қоғамнан уақытша оқшаулауды қамтамасыз ететiн немесе жазаны өтеуге арналған арнайы мекемелердiң әкiмшiлiгiнен кино, фото, видео және сұхбат алуына рұқсат үшін тек тиісті мекемедегі адамның келісімін алу қажет.
Саяси реформалар
Сурет: primerminister.kz
Сурет: Zakon.kz
Сурет: Zakon.kz
- 2023 жылға 13 трлн 911,3 млрд теңге сомасында немесе 3 трлн.018,8 млрд теңгеден асатын биылғы бағалаудан 127,7%;
- 2024 жылға – 2023 жылға арналған болжамға қарағанда 8%-ға өсумен 15 трлн 020 млрд теңге сомасында;
- 2025 жылға – 2024 жылға арналған болжамға қарсы 8,5%-ға өсіммен 16 трлн 303,4 млрд теңге сомасында.
Сурет: Zakon.kz
Сурет: Zakon.kz
«Мемлекет басшысының 2022 жылғы 16 наурыздағы Жолдауын іске асыру мәселелері бойынша Қазақстан Республикасының кейбір конституциялық заңдарына өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» Конституциялық заң.
Заң Қазақстан Республикасы Президентiнiң, Қазақстан Республикасы Парламентi Сенаты мен Мәжiлiсiнiң, мәслихаттар депутаттарының, аудандар, облыстық маңызы бар қалалар, қалалар әкiмдерiнiң сайлауын әзiрлеу мен өткiзу кезiнде туындайтын қатынастарды реттейдi. Сонымен қатар аудандық маңызы бар, ауылдардың, кенттердің, ауылдық округтердің және өзге де жергілікті өзін-өзі басқару органдарының мүшелерін, сонымен қатар бір мандатты аумақтық сайлау округтері бойынша сайланатын Парламент Мәжілісінің және мәслихаттардың депутаттарын кері шақырып алу кезінде азаматтардың өз еркін білдіру бостандығын қамтамасыз ететін кепілдіктерді белгілейді.
бала күтімі бойынша төлемдерді тағайындау мерзімінің ұзақтығын 1,5 жылға дейін ұлғайту;
ең төменгі базалық зейнетақының мөлшерін ең төменгі күнкөріс деңгейіне – 70%-ға тұрақты түрде жеткізу;
ең жоғары базалық зейнетақының мөлшері – 120%-ға дейін;
әйелдердің зейнеткерлік жасын 2028 жылға дейін 61 деп белгілеу;
жасына қарай зейнетақы төлемдерін есептеудің кіріс шегін АЕК 46 еседен 55 есеге дейін арттыру.
