Тапшылықтың негізгі себептерінің бірі-демографиялық факторлар, ең алдымен халықтың қартаюы, дейді сарапшылар. Дамыған елдерде (АҚШ, Канада, Италия, Германия, Жапония, Австралия, Ұлыбритания және Франция) бэби-бумерлерінің ұрпағы қартайып, зейнетке шығуда.
Зейнеткерлер мен мигранттар
АҚШ Сауда Палатасының жаһандық жұмыспен қамту саясаты және арнайы бастамалар жөніндегі директоры Стефани Фергюсон кадр тапшылығы мәселесі бұрын-соңды болмаған деп атады. Ведомствоның мәліметінше, 2023 жылдың соңына қарай елде 9,6 млн бос жұмыс орны ашылған, ал жұмыссыздардың жалпы саны 6,4 млн адамға бағаланған.
"Егер барлық жұмыссыздар бір түнде жаңа жұмыс орнын тапқан күннің өзінде, АҚШ-та әлі де 3,2 миллион бос жұмыс орны болар еді". Стефани Фергюсон
Көптеген батыс елдері мигранттарға көз тіге бастады. Алайда, олар Кадрлық жетіспеушілікті толтыра алмайды, сонымен қатар мигранттардың көпшілігі тиісті біліктілікке ие емес. Барлық өндіріс салаларында технологияның тұрақты дамуы - бұл жоғары білікті кадрларға деген сұранысты одан әрі арттырады. Сондықтан мәселе құрылыс, денсаулық сақтау, ғылым, технология, әсіресе ақпараттық-коммуникациялық технологиялар (АКТ), инженерия және математика сияқты салаларда қатты сезіледі.
"Мұнай инесінен" асып кету
Қазақстанда мамандардың жетіспеушілігінің өзіндік ерекшеліктері бар. Егер сіз статистика бюросының бүгінгі есебін қарасаңыз, онда бәрі жақсы тәрізді көрінеді.
Қазақстан экономикасының түрлі салаларында 2024 жылдың I тоқсанында 9,2 млн адам жұмыспен қамтылған, оның ішінде 7 млн адам жалдамалы жұмыс істейді (экономикада жұмыспен қамтылғандардың жалпы санының 76,2%). Ал, өзін – өзі жұмыспен қамтығандар-2,2 млн адам (экономикадағы жұмыспен қамтылғандардың жалпы санының 23,8%).
2023 жылдың I тоқсанымен салыстырғанда жалпы жұмыспен қамту 134,6 мың адамға өсті, негізінен жалдамалы жұмысшылар есебінен.
Жұмыспен қамтылғандардың ең көп үлесі сауда (16,8%), білім беру (13,1%), өнеркәсіп (12,3%) және ауыл шаруашылығы (11,1%) салаларында байқалды.
Бұл ретте Халықаралық еңбек ұйымының әдіснамасы бойынша есептелген жұмыссыздық деңгейі небәрі 4,7% – 7, ал жұмыс істемейтін және біліммен немесе кәсіптік даярлықпен айналыспайтын NEET жастарының үлесі-7% -ды құрады.
Біз Қазақстанда еңбек ресурстарына сұраныс бар екенін көріп отырмыз, бірақ бұл төмен және орта білікті қызметкерлерге сұраныс, дейді рекрутингтік агенттіктің қызметкері Алмас Жекешев.
"Enbek электрондық еңбек биржасындағы сәуір айындағы бос жұмыс орындарын қараңыз. Бүгінгі таңда ең көп сұранысқа ие – жүргізушілер, тәрбиешілер және күзетшілер. Бір айда 90 мыңнан астам бос жұмыс орындары орналастырылды және негізінен орташа білікті жұмысшыларға сұраныс болды".Алмас Жекешев
Маманның пікірінше, тағы бір мәселе-ҚР-дағы еңбек нарығы "менеджер", "заңгер" және "экономист" мамандықтары бойынша жоғары оқу орындарының жас түлектерімен қаныққан. Оның орнына IT-шниктер, инженерлер, геологтар, агрономдар қажет.
Ақырында, еңбек нарығында бұрмаланудың тағы бір себебі бар. Бұл тез урбанизация.
"Елдегі барлық бизнес-белсенділік ірі қалаларда шоғырланған. Олардың ішінде Алматы мен Астана басым-олар сапалы мамандардың үштен екісіне дейін қабылдайды".Алмас Жекешев
Еңбек Министрлігі не дейді?
ҚР Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі дайындаған еңбек нарығын дамытудың 2024-2029 жылдарға арналған тұжырымдамасында осы және басқа да проблемалар туралы жазылған. Құжатта еңбек ресурстарының дамуына кедергі келтіретін көптеген шешілмеген мәселелер келтірілген. Бұл:
- еңбек өнімділігінің төмендігі және табиғи ресурстарды өндіру мен экспортқа тәуелді экономиканы әртараптандырудың жеткіліксіздігі;
- қызметкерлердің біліктілігі мен дағдыларының еңбек нарығының талаптарына сәйкес келмеуі, сондай-ақ кәсіптік білім беру мен оқыту жүйесінің жеткіліксіз дамуы;
- бейресми жұмыспен қамтудың жоғары үлесі, әсіресе ауылдық жерлерде, сондай-ақ жұмысшылардың құқықтары мен мүдделерін қорғаудың төмен деңгейі;
- әйелдер, жастар, мүгедектер, этникалық азшылықтар және т. б. сияқты халықтың әртүрлі топтары арасындағы жұмыс орындарына қол жетімділік пен табыстың теңсіздігі.
Тұжырымдама авторлары тағы бір маңызды мәселені атап өтті. Бұл отандық бэби-бумерлерінің ұрпағы мен аймақтық ерекшеліктеріне қатысты.
"Қазақстанның еңбек нарығында жұмыс күшін бөлудің өңірлік диспропорциялары халықтың оңтүстік өңірлерде басым болуымен және елдің солтүстік, шығыс және орталық өңірлерінде – еңбек тапшылығы төмендеуімен күшейтілетін болады. Халықтың тығыздығы жоғары оңтүстік өңірлер ЖӨӨ-нің төмен деңгейін және еңбек өнімділігінің төмендігін сақтайтын болады". ҚР ЕХӘҚМ
Қандай ұсыныстар бар?
Еңбек министрлігінің тұжырымдамасында жағдайды түзетуге арналған бірнеше ұсыныстар бар. Бұл шаралар:
- ТжКБ сапасын арттыру бойынша;
- ұлттық біліктілік жүйесін дамыту бойынша;
- өз қызметкерлерінің құзыретін арттыру үшін кәсіпорындарды ынталандыру бойынша;
- онлайн оқытуды дамыту бойынша;
- халықты жұмыспен қамту орталықтарының жұмысын қайта форматтау бойынша;
- еңбек нарығының цифрлық экожүйесін құру және т.б.
Бірақ басты жаңалық "сапалы жұмыс орны" сияқты ұғымның пайда болуы болу мүмкіндігі. Тұжырымдамаға сәйкес сапалы жұмыс орнының негізгі сипаттамалары:
- тұрақты жұмыспен қамту (жылына кемінде алты ай);
- еңбекақының лайықты деңгейі (өңірдегі орташа жалақыдан төмен емес);
- қауіпсіз еңбек жағдайлары;
- кәсіби даму және мансаптық өсу мүмкіндіктері;
- еңбек құқықтары мен әлеуметтік қорғауды қамтамасыз ету.
Ұсынылған шараларды іске асыру сапалы жұмыс орындарының санын ұлғайтуға және жұмыспен қамту құрылымын жақсартуға әкеледі. Ел экономикасында 2029 жылға қарай 3,8 млн сапалы жұмыс орнын қамтамасыз ету жоспарлануда, бұл жұмыспен қамтудың жалпы құрылымында 45% -ды құрайды".
Бірақ басты жаңалық "сапалы жұмыс орны"сияқты ұғымның пайда болуы.. Тұжырымдамаға сәйкес сапалы жұмыс орнының негізгі сипаттамалары:
- тұрақты жұмыспен қамту (жылына кемінде алты ай);
- еңбекақының лайықты деңгейі (өңірдегі орташа жалақыдан төмен емес);
- қауіпсіз еңбек жағдайлары;
- кәсіби даму және мансаптық өсу мүмкіндіктері;
- еңбек құқықтары мен әлеуметтік қорғауды қамтамасыз ету.
Ұсынылған шараларды іске асыру сапалы жұмыс орындарының санын ұлғайтуға және жұмыспен қамту құрылымын жақсартуға әкеледі. Ел экономикасында 2029 жылға қарай 3,8 млн сапалы жұмыс орнын қамтамасыз ету жоспарлануда, бұл жұмыспен қамтудың жалпы құрылымында 45% -ны құрайды. Жыл сайын табысы медианадан асатын адамдардың саны орта есеппен 280 мыңнан асатын болады, деп түсіндірді ҚР ЕХӘҚМ.
