Осы орайда, Қазақ агротехникалық зерттеу университетінің қауымдастырылған профессоры Құрмет Байбусенов қалыптасқан жағдайдың қаншалықты ауыр екенін және шегірткенің астық өнімділігіне, сәйкесінше, оның бағасына әсері туралы пікірімен бөлісті.
Профессор зиянкестердің дамуы мен таралуын бақылау және болжаумен айналысады. 2020-2022 жылдары Байбусеновтың командасы пестицидтермен өңдеуден 15-20 есе арзан шығатын шегірткелердің үйірлі емес түрлерін азайтудың кешенді әдісін әзірледі.
ҚР Ауыл шаруашылығы министрлігінің мәліметінше, биыл зиянкестердің болжамды таралу аймағы – 2,5 миллион гектар. Бұл өткен жылмен салыстырғанда миллион гектарға артық, сондай-ақ, біздегі өңделетін жер Орталық Азияның барлық елдері өңдейтін аумақты қосқаннан да көп. Осы аумақтың барлығын химикаттармен өңдеу көзделуде.
Ғалымның айтуынша, шегірткелердің үйірлі және үйірлі емес түрлері бар екенін түсіну маңызды. Ауыл шаруашылығына едәуір зиян келтіретіндері – үйірлілер. Қазақстан аумағында олардың үш түрі бар: марокколық шегіртке, итальялық прус және азиялық шегіртке. Ақтөбе және Қостанай облыстарында итальялық прустың жаппай таралуы байқалған. Ал Түркістан облысында марокколық шегірткелер тіркелген.
"Үйірлі түрлері үлкейген кезде үйірге бірігіп, ұзақ қашықтыққа ұшады, жол бойындағы барлық өсімдіктерді жейді. Ал үйірлі емес түрлері жайылымдық өсімдіктерді жейді, бірақ, жемшөп қоры жеткіліксіз болған кезде егістікке көшеді", – деп түсіндірді Құрмет Байбусенов.
Басқаша айтқанда, үйірлі шегірткелер анықталған кезде дереу шұғыл шаралар қабылдау қажет, ал үйірлі еместері белгілі бір жағдайларда қауіп тудырады – мысалы, еліміздегідей бірнеше жыл қатарынан құрғақшылық болғанда.
Дер кезінде үлгерді
Ғалым шегірткенің астық өнімділігінің төмендеуіне және нан мен басқа да өнімдердің бағасына әсер етпейтініне сенімді. Себебі, биыл зиянкестер резервация орындарында – яғни бидай, арпа және т.б. егістік алқаптарында емес, туылу орындарында – шабындықтар мен жайылымдарда уақытында жойылды.
Шегірткелерді химиялық заттармен өңдеу де астық өнімділігіне әсер етпейді. Қазір зиянкестердің ошақтары қауіптілігі аз, бірақ тиімді химиялық заттармен өңделуде. Олар тиісті тестілеуден өтті. Сонымен қатар, егістіктердің барлығы емес, тек таралу ошақтары ғана өңделуде. Жағдайды Республикалық фитосанитариялық диагностика және болжамдар әдістемелік орталығы бақылап отыр.
"Су тасқыны шегірткелердің санына қатты әсер еткен жоқ. Топырақтың ылғалдылығы шегіртке құрттары бар капсулаларды толтырған болуы мүмкін, ал егер ылғал көп болса, олар ауырып, бактериялармен ластанады. Екінші жағынан, жұмыртқадан шығу үшін ылғал қажет. Сондықтан үлкен су бір жерде зиянкестердің санына оң әсер етті, бір жерде – керісінше. Бірақ су тасқыны жағдайды елеулі өзгерткен жоқ. Мысалы, биыл Қостанай және Ақтөбе облыстарында прус құрттарының кеш туылуы (маусым айында) байқалады. Осы уақытта мамандар онымен күресуге дайын болды", – деп толықтырды сарапшы.
Қай жерде қауіп жоғары?
Сондай-ақ ол Қазақстандағы шегірткенің үйірлі емес түрлерінің көбею қаупі жоғары аймақтарды атап өтті. Зерттеушілер тобы геоақпараттық мониторинг пен қашықтықтан зондтау көмегімен үйірлі емес шегірткелермен күресуге арналған ресурстардың негізгі бөлігін Ақмола облысының оңтүстігіне, Павлодар облысының көп бөлігіне және Қостанай облысының Торғай және Амангелді аудандарына бағыттау қажеттігін анықтады.
Еске сала кетейік, телеграм-арналардың бірінде Амангелді ауданының тұрғыны 10 маусымда Жетібай ауылының маңында шегірткелердің көп таралғанын көрсетті. Яғни, Қостанай облысында үйірлі шегірткелердің таралуы байқалады, сондай-ақ үйірлі емес түрлерінің де көбеюі бойынша қауіпті жағдай болжануда.
Ғалымдар орташа қауіпті аймаққа Щучинск-Бурабай аймағы мен Ақкөл көлін қосты. Үйірлі емес шегірткелердің көбею қаупі аз аймаққа Солтүстік Қазақстан облысының қиыр солтүстік аудандары және Қостанай облысының солтүстік аудандары кірді.
