Тапсырма
Тоқаев 2023 жылғы 1 қыркүйектегі Қазақстан халқына Жолдауында атап көрсеткендей, үйлесімді тұлға мен саналы азаматты қалыптастырудың негізі балалық шақтан қаланады, еліміздегі әрбір баланың бақытты да қауіпсіз балалық шағы болуы керек.
"Мемлекет басшысы ретінде мен кәмелетке толмағандарға қатысты зорлық-зомбылықтың кез келген түрі үшін жазаны күшейтуді талап етемін, әсіресе, жол инфрақұрылымының, ғимараттардың, киім-кешек пен балалардың тамақтануына назар аудару керек.Жас ұрпақтың психикалық денсаулығы да маңызды. Білім беру ұйымдарында психологиялық қолдау қызметін институционалды түрде күшейтіп, бірыңғай сенім телефонын ұйымдастырып, зорлық-зомбылық пен зорлық-зомбылық құрбандарына көмек көрсетудің тиімді бағдарламасын әзірлеу қажет", — деді.
Шешім
ҚР Парламенті Мәжілісінің депутаттары балалар мен әйелдерге қатысты зорлық-зомбылық үшін жазаны қатайтуға бағытталған заң жобаларын әзірледі.
2024 жылғы 15 сәуірде Президент Қасым-Жомарт Тоқаев "Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне әйелдердің құқықтары мен балалардың қауіпсіздігін қамтамасыз ету мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы" заңға қол қойды.
Құжатта әйелдер мен балаларға қатысты зорлық-зомбылықтың кез келген көріністері үшін жауапкершілікті күшейтетін, сондай-ақ отбасы институтын нығайтуға және кәмелетке толмағандардың қауіпсіздігін қамтамасыз етуге бағытталған нормалар енгізілді. Жалпы, заң 15 заңнамалық актіге, оның ішінде жеті кодекс пен сегіз заңға өзгерістер мен толықтырулар енгізуді көздейді.
Мемлекет басшысы "Қазақстан Республикасының Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексіне әйелдердің құқықтары мен балалардың қауіпсіздігін қамтамасыз ету мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы" заңға да қол қойды.
Қабылданған түзетулер жұртшылық арасында кеңінен талқыланды.Палаталардың отырыстарына үкіметтік емес ұйымдардың, Президент жанындағы Ұлттық Құрылтайдың, Президент жанындағы Әйелдер істері және отбасылық-демографиялық саясат жөніндегі ұлттық комиссияның, Адам құқықтары жөніндегі ұлттық орталықтың және Бала құқықтары жөніндегі уәкілдің өкілдері қатысты.
Енді түзетулердің өзін толығырақ қарастырайық. Олар қамтамасыз етеді:
○ отбасын қолдау орталықтарын, қиын өмірлік жағдайдағы отбасыларды анықтау және оларға көмектесу үшін мобильді топтарды, балаларға психологиялық көмек көрсету орталықтарын ашу;
○ зорлық-зомбылық құрбандарына – балаларға көмек көрсету бағдарламаларын іске асыру;
○ агрессормен психологиялық жұмысты қарастыратын арнайы талаптар;
○ балаларға қатысты зорлық-зомбылықпен байланысты барлық қылмыстық құқық бұзушылықтар үшін татуластыруды алып тастау;
○ денсаулыққа орташа және ауыр зиян келтіру, азаптау үшін жазаны күшейту;
○ педофилия үшін өмір бойына бас бостандығынан айыру;
○ балаларға жыныстық зорлық-зомбылық жасағаны үшін қылмыстық жауапкершілік;
○ зорлық-зомбылықты криминализациялау: ұрып-соғу және денсаулыққа жеңіл зиян келтіру үшін қылмыстық жауапкершілік;
○ балаға қатысты зорлық-зомбылыққа байланысты қылмыстарды тергеу кезінде ұстау;
○ қорқыту үшін жауапкершілік;
○ баланы автобустан күштеп түсіруге тыйым салу;
○ балалар лагерьлері мен ерекше қажеттіліктері бар балаларға арналған мекемелерді лицензиялау.
○ мемлекеттік органдардың отбасы мәселелері, әйелдер мен балалардың құқықтарын қорғау мәселелері бойынша өзара іс-қимыл жасау ғана емес, сондай-ақ байланыс орталығына азаматтардың өтініштерін қарау нәтижелері бойынша қабылданған шаралар туралы ақпарат беру міндеті;
○ өзін-өзі өлтіруге итермелеу және көмектесу, сондай-ақ өзін-өзі өлтіруге үгіттеу үшін қылмыстық жауапкершілікті енгізу;
○ білім беру ұйымдарының кәмелетке толмағандардың немесе оларға қарсы құқыққа қарсы әрекеттер жасағаны туралы құқық қорғау органдарына хабарлауға міндеттілігі;
○ неғұрлым қатаң жазаға әкеп соғатын "кәмелетке толмаған белгілі адамға қатысты" квалификациялық белгісін қосып, "адам ұрлау" және "заңсыз бас бостандығынан айыру" сияқты қылмыстар үшін;
○ балалардың қауіпсіздігін қамтамасыз ету шараларын орындамағаны үшін ата-ананың жауапкершілігін енгізу.
"Әрине, қазір кез келген қатыгездік, зорлық-зомбылық, сексуалдық зорлық-зомбылық қылмыстық құқық бұзушылық болып саналады, бұл фактілерді жасырғаны үшін баланың, мысалы, туыстарынан жыныстық зорлық-зомбылыққа ұшырағанын білген аналар жауапқа тартылуы мүмкін. Бұл жағдайда анасы да қылмыстық жауапкершілікке тартылады. Балалардың басқа балаларға жасаған қылмысы үшін ата-ананың жауапкершілігі ерекше рөл атқарады – бұл қорлауды білдіреді", — дейді Қазақстан дағдарыс орталықтары одағының басқарма төрайымы, құқық қорғаушы Зүлфия Байсақова.
Бұған дейін сарапшы жүргізіліп жатқан заңнамалық өзгерістерді қазіргі қоғам дамуындағы үлкен қадам ретінде бағалаған:
"Бүкіл елдегі дағдарыс орталықтары бұған дейін тұрмыстық зорлық-зомбылық саласындағы қылмыстар үшін жазаны қатайтуды ұсынып, бұл түзетулер арқылы біз мәдениеттіліктің үлгісін көрсетіп жатырмыз. Ендігі қоғамның басты міндеті – тұрмыстық зорлық-зомбылық істері бойынша шешім шығаратын судьялардың шешімдерді әкімшілік айыппұлға дейін төмендетпеуі. Ең бастысы, әрбір сот үкімі отбасылық тиранға үлгі болуы керек".
Бұл ретте, Дағдарыс орталықтары одағы басшысының айтуынша, зорлық-зомбылықтың құрбаны болған балаларды, атап айтқанда, зорлық-зомбылық куәгерлерін анықтау белгілерін қосымша енгізу қажет.
"Баланың қызмет алушыға айналуының белгілері, ол үшін міндетті түрде жүзеге асырылатын жеке бағдарламалар жасалуы керек", — дейді Байсақова.
Сондай-ақ сарапшы халықты үнемі ақпараттандыруға, балалармен және ата-аналармен жұмыс істейтін адамдардың кәсіби біліктілігін арттыруға, қоғамдағы оң тәрбие туралы идеяларды қалыптастыруға кеңес берді.
