Қазақстандықтардың қаржылық сауаттылық деңгейі жыл сайын артып келеді
Сурет: enpf.kz
Зерттеу Қазақстанның 17 облысы мен республикалық маңызы бар 3 қалада, ауыл және қала тұрғындарына телефон арқылы сұрақ қою мен сауалнама жүргізу арқылы аралас үлгіде жүргізілді. Барлығы 3000 респонденттен сұхбат алынды, оның ішінде ер адамдардың саны - 1456, яғни 48,53% болса, әйелдердің саны - 1544 (51,47%). Респонденттер әлеуметтік мәртебесі бойынша келесідей бөлінді: жалдамалы жұмысшылар - 2 076 (69,1%), өзін - өзі жұмыспен қамтығандар - 779 (26%) және жұмыссыздар - 145 (4,9%).
Зерттеу сауалнамасының негізгі бөлігі зейнетақымен қамсыздандыру саласындағы халықтың қаржылық сауаттылығын анықтауға, сондай-ақ, Қазақстанның зейнетақы жүйесіне және БЖЗҚ-ға деген сенім дәрежесін анықтауға бағытталған 25 сұрақтан тұрды.
Зейнетақымен қамсыздандыру саласындағы қаржылық сауаттылық деңгейі екі саты бойынша талданды: базалық және озық.
Базалық деңгей.
Базалық деңгей бойынша сұрақтардың басым бөлігіне қазақстандықтар дұрыс жауап берді. Мысалы, 1 672 респондент немесе сауалнамаға қатысқандардың жалпы санының 55,73% Қазақстанның барлық азаматтарына кепілдік берілген мемлекеттік базалық зейнетақы төлемі мен еңбек өтілі бойынша мемлекеттік (ортақ) зейнетақы, сондай-ақ, міндетті, міндетті кәсіптік және ерікті зейнетақы жарналарынан қалыптастырылған, қызметкердің жеке зейнетақы жинақтары есебінен БЖЗҚ-дан төленетін зейнетақы төлемдері туралы хабардар.
Сауалнама көрсеткендей, халықтың көп бөлігі (62,3%) қаржылық әл-ауқаттарының негізгі көзі зейнетақы болады деген пікірде, яғни 1 426 респондент немесе 47,53%, бұл – БЖЗҚ-дан төленетін зейнетақы жинақтары, ал 14,77% немесе 443 респондент – мемлекеттен берілетін зейнетақы деп санайды. 490 респондент немесе сауалнамаға қатысқандардың жалпы санының 16,99% қартайған кездегі табыс көзі ретінде басқа жинақтарды атады.
Респонденттердің басым бөлігі – 1 896 адам (63,20%) «БЖЗҚ» АҚ қызметін салымшылардың міндетті және ерікті зейнетақы жарналарын жинақтау, зейнетақы жинақтарының жеке есебін жүргізу, зейнетақы жинақтары есебінен зейнетақы төлемдерін жүзеге асыру ретінде дұрыс айқындады.
Сондай-ақ, сауалнамадан жеке зейнетақы шотының жай-күйі туралы ақпарат алу тәсілі ретінде 1 908 адам (63,6%) БЖЗҚ-ға өздері келуді, ХҚКО-ға жүгінуді - 1 761 респондент (58,7%), электрондық үкімет порталы арқылы - 1 562 (52,1%), ал 1 484 (49,5%) респондент зейнетақы жинақтары туралы мәліметтерді БЖЗҚ/ЕНПФ ұялы қосымшасы арқылы алған ыңғайлы деп санайды.
Сонымен қатар, бұл сұраққа бірнеше жауаптың нұсқасы ұсынылды.
Болашақ зейнетақымен қамсыздандыру үшін жауапкершілік бірінші кезекте жұмыс істейтін азаматтардың өздеріне жүктелетініне қарамастан, халықтың бір бөлігі (1 069 респондент немесе сауалнамаға қатысқандардың жалпы санының 35,63%) өз жинақтарына қызығушылық танытпай, мұны бөгде ұйымдардың (Үкіметтің, БЖЗҚ және т.б.) немесе жалпы мемлекеттің жауапкершілігі деп есептейді.
899 респондент немесе 29,97% өздерінің зейнетақы жинақтарының сомасына жылына 1 немесе бірнеше мәрте қызығушылық танытса, 1 032 респондент яғни 34,40% екі-үш жылда бір рет тексереді екен.
Ерлер мен әйелдердің зейнетке шығу жасы туралы сауалды талдау бойынша респонденттердің көпшілігі - 2 455 қатысушы немесе 81,83% дұрыс жауап берсе, 545 респондент немесе 18,17% әйелдер үшін зейнеткерлік жас өзгерген жоқ деп есептейді. Олар әлі күнге дейін 58 жаста зейнетке шығады деп санайды.
Респонденттердің зейнетақымен қамсыздандыру саласындағы қаржылық сауаттылығының базалық деңгейдегі сауалнамасының қорытындысы 2022 жылы 77,8% құрады. Ал 2021 жылы бұл көрсеткіш 69,9% болған еді.
Озық деңгей.
Озық деңгейдегі сұрақтарға жауаптарды талдау респонденттердің төмендегі мәліметтер туралы хабардар екенін көрсетті:
- бірыңғай жиынтық төлемді (БЖТ) төлеу өзін-өзі жұмыспен қамтыған және бейресми жұмыспен қамтылған азаматтардың жинақтаушы зейнетақы жүйесіне қатысу тәсілі болып табылады - 2 428 респондент немесе 80,93%;
- зейнетақы жинақтары салымшының меншігі болып табылып, бірлесіп сатып алынған мүлікке жатпайды, мұраға берілуі мүмкін және оларға ауыртпалық салынбайды - 2 282 респондент немесе 76,07%;
- мемлекеттік базалық зейнетақы төлемінің мөлшері БЖЗҚ-ға міндетті зейнетақы жарналарын төлеудің жүйелілігіне байланысты - 2 214 респондент немесе 73,80%;
- зейнетақы жинақтарынан төлем алу үшін зейнет жасына жеткенде ХҚКО - ға жүгіну қажет. Олардың қатарына 2 064 адам немесе 68,80% жатады.
Нәтижесінде халықтың зейнетақы жүйесі туралы хабардар болуының озық деңгейін білудің жалпы коэффициенті 40% құрады.
Сенім деңгейі.
Халықтың Қазақстан Республикасының зейнетақы жүйесіне деген сенім деңгейінің орташа көрсеткіші 10-нан 5,80 балл деңгейінде қалыптасты. Бұл өткен жылғы 5,79 балл көрсеткішінен сәл жоғары.
Қала тұрғындары арасында өткізілген Қазақстанның зейнетақы жүйесіне деген сенім рейтингісінде көшті Ақмола облысы (8,61 балл) бастады. Атырауда (7,50) және Қарағанды (7,43) облыстарында одан сәл төмендеу. Ауыл тұрғындары арасында сенімнің жоғары деңгейі Маңғыстау облысында тіркелді - 7,37 балл.
Жұртшылықтың БЖЗҚ-ға деген биылғы сенім деңгейі (6,07 балл) Қазақстанның зейнетақы жүйесіне деген сенім деңгейінің жиынтық көрсеткіші мен БЖЗҚ-ға деген сенім деңгейінің былтырғы көрсеткішінен ( 5,84 балл) сәл жоғары нәтиже көрсетті.
БЖЗҚ-ға сенім деңгейінің ең жоғары көрсеткіші Қарағанды (7,73), Маңғыстау (7,69) және Атырау облыстарында (7,69 балл) тіркелді.
«БЖЗҚ» АҚ қызметі туралы ақпараттың қолжетімділігін зерттеу барысы респонденттердің басым бөлігінің ақпарат алу үрдісін оңай, әрі қолжетімді деп санайтынын (1 660 респондент немесе сауалнамаға қатысқан халықтың жалпы санының 55,33%) айқындады. Ал олардың аз ғана бөлігі (739 респондент немесе 24,63%) БЖЗҚ туралы ақпарат алу үшін әлі де уақыт пен күш қажет деп есептейді екен.
Респонденттердің көбі жинақтаушы зейнетақы жүйесі, өздерінің жинақтары мен БЖЗҚ есептілігі туралы барлық қажет ақпаратты www.enpf.kz сайтынан табуға болатынын біледі (2 500 респондент немесе барлық респондент санының 83,33%-ы).
Жүргізілген зерттеу нәтижелерін ескере отырып, Қорға және тұтастай зейнетақы жүйесіне деген сенімді одан әрі нығайту жөніндегі стратегиялық міндеттерді іске асыру барысында БЖЗҚ ақпараттық-түсіндіру жұмыстарын одан әрі жалғастыра береді.
