Отбасындағы зорлық-зомбылық: жаңа заң әйелдерді құтқара ала ма
Сурет: pexels
Айта кетейік, ҚР ІІМ хабарлағандай, 19 мамырдан бастап отбасындағы тұрмыстық зорлық-зомбылық үшін жауапкершілік қатаңдатылады.
Аталған шаралар қаншалықты тиімді болмақ? Бұл туралы Қазақстанның дағдарыс орталықтары одағының басқарма төрағасы, «Жан-Сая» тұрмыстық зорлық-зомбылық құрбандарына арналған дағдарыс орталығының директоры, құқық қорғаушы Зульфия Байсақовамен сөйлестік.
– Тұрмыстық зорлық-зомбылық үшін жауапкершілікті қатаңдататын қылмыстық баптарға жаңа түзетулер енгізілді. Бұл отбасындағы зорлық-зомбылық мәселесін шешуге септігін тигізе ме?
– Біздің қылмыстық кодексте отбасылық зорлық-зомбылық бойынша нақты анықтамалары бар жеке бап пайда болған жоқ. Біз бұл құқық бұзушылықтарды қылмыстандырып, ҚК-ге жеке бап енгізуді бұрыннан бері ұсынып келеміз. Жауапкершілік пен жазалау жоқ болғаннан кейін отбасындағы тұрмыстық зорлық-зомбылық артып жатқанына куәміз.
– Яғни, заңға енгзілген бұл түзетулерді қылмыстандыру деп атай алмаймыз ба?
– Бұл қылмыстандыру емес. Қайталап айтамын, дәл Қылмыстық кодексте жеке бап болуы керек. Сонда ғана зорлық-зомбылық көрсетуші бұрмаланбай, жазаға тартылады. Ал бүгін сот бәрін екіжақты бағалай алады. Ашуға беріліп, шапалақпен ұрды... Судьялар бұны денсаулыққа зиян тигізбеді деп ойлауы мүмкін, бірақ, кешіріңіз, егер шапалақпен ұрғаннан кейін тіс босап кетсе және ол бірден анықталмаса немесе ми шайқалу белгілері кейінірек байқалса, сіз оның соққының нәтижесі екенін дәлелдей алмасыз.
– Қабылданған түзетулер жәбірленушілердің өтінішінсіз, тұрмыстық зорлық – зомбылық жасау фактісі бойынша – куәгерлердің және басқа да дәлелдемелердің айғақтары бойынша Әкімшілік құқық бұзушылық туралы істерді қозғауға мүмкіндік береді. Бұл жақсы ма?
– Иә, бұл көптеген дамыған елдерде қолданылатын өте жақсы тәжірибе. Несімен жақсы? Мысалы, барлық көршілер күйеуі әйелін ұрып-соғып жатқанын біледі, ал әйелі арыз түсірмейді. Сол кезде біз, мысалы, ҮЕҰ арыз жазамыз. Полиция шара қолдануы керек, куәландыруды жүргізеді, ал жәбірленушіден ешқандай арыз қажет емес. Өйткені, бұл бүкіл отбасының, соның ішінде балалардың өміріне қауіп төндіреді. Балалар зорлық-зомбылықтың құрбаны болмаған күнде де, оның куәсі болады.
– Полиция әрекет етпейді деп көп шағым естиміз...
– Бұдан былай әрекет етпей жүре алмайды. Өйткені, бұйрық бар. Олар шара қолдануға тиіс. Әрине, барлығы жүз пайызға жұмыс істемейтінін түсінеміз. Себебі әр маманның біліктілігі әртүрлі, адами фактор да бар.
– Жалпы, позитивті өзгерістер бар ғой...
– Бұл шаралар жеткіліксіз. Біз құқық қорғаушылар ретінде отбасындағы тұрмыстық зорлық-зомбылыққа қатысты мәселелерді шешу үшін бірқатар шараларды ұсындық. Алайда, әзірге біздің сөзімізге ешкім құлақ аспай отыр.
– Бұл қандай шаралар?
– Отбасы мүшесіне қатысты жасалған кез-келген әрекет жеке тұлғаға қарсы қылмыс ретінде қарастырылуы қажет. Және біз бұл үшін жазаны қатаңдатуымыз керек, бас бостандығынан айыруға дейін. Бірақ, балама ретінде біз мінез-құлықты өзгерту және қоғамдық жұмыстармен түзету бағдарламасынан міндетті түрде өтуді ұсынамыз. Неліктен оны енгізу мүмкін болмай отырғанын түсінбеймін...
Өткен жазда Конституция бойынша референдум өтті, содан кейін Заңның 24-бабына қатысты өзгерістер енгізілді, онда мәжбүрлі еңбек қайта тәрбиелейтін еңбекке ауыстырылды. Қылмыскерді салық төлеушілердің мойнына отырғызудың қажеті жоқ, ол көшелерді сыпырып, хоспистерде жұмыс істеп, айыппұл төлейтін ақшаны тапсын. Бірақ әзірге бұл тәжірибе бізде қолданылмайды.
– Жалпы, тұрмыстық зорлық-зомбылықтың алдын алу үшін не істеу керек?
– Біріншіден, қоғамда зорлық-зомбылықсыз қарым-қатынас мәдениетін құру қажет. Екіншіден, жасаған әрекет үшін жауапкершілік деңгейін арттыру керек.
Әрине, адам құқықтарын қорғау құралдары бар екенін бәрі білуге тиіс. Сондықтан, барлық алдын-алу шаралары белгілі бір саладағы білім деңгейін арттыруға және сол білімді қалай қолдану керектігін түсіндіруге, сондай-ақ адамдардың жасаған әрекеттері үшін жауапкершілігін қалыптастыруға негізделуі керек.
Өкінішке орай, Қазақстанда алдын алу ұғымы және алға қойылған мақсаттар мен міндеттерге қол жеткізуді бағалау индикаторлары жоқ. Сондықтан алдын-алу шараларына ақша бөлетін барлық мемлекеттік құрылымдар дөңгелек үстелдердің, ондағы қатысушылардың санын бағалаумен шектеледі. Оның үстіне, дөңгелек үстелдерге қайта-қайта бір адамдар шақырыла береді. Қамтылатын адамдар аз.
– Зорлық-зомбылыққа ұшырап жатқан қазақстандықтарға не істеу керек?
– Қазір Алматы қаласында 164 банер ілінген, адамдар тұрмыстық зорлық-зомбылық фактісі бойынша сонда көрсетілген 150 нөміріне жүгіне алады. Бұл анонимді түрде тәулік бойы жұмыс істейтін желі. Екі тілде кеңес беріледі. Сондай-ақ, мәселен, агрессор жаныңызда болып, телефон арқылы сөйлесуге мүмкіндік болмаса, тұрмыстық зорлық-зомбылық фактісі туралы WhatsApp қосымшасына жазуға болады.
