Талқылауға атом саласының сарапшылары, мемлекеттік органдардың, жұртшылық пен азаматтық сектордың өкілдері қатысты. Іс-шараны Қазақстан Азаматтық альянсының президенті Бану Нұрғазиева мен Астана қаласы Қоғамдық кеңесінің төрағасы, саяси ғылымдар докторы, доцент Зулфухар Гаипов жүргізді.
Қазақстандағы көмір станцияларының тозығы жеткен
ҚР Энергетика министрлігі Атом энергетикасы және өнеркәсібі департаменті директорының орынбасары Гүлмира Мұрсалова өз сөзінде Қазақстанда электр энергиясының 70%-ы көмір станцияларында өндірілетінін, олардың орташа тозуы 70%-дан асатынын атап өтті. Оның айтуынша, бұл станциялардың кейбірі келесі 10 жыл ішінде пайдаланудан шығарылуы керек. Ал елімізде электр энергиясын тұтынудың жыл сайынғы өсімі шамамен 3%-ды құрайды. Ең жоғары сағаттарда Қазақстан шекаралас елдерден электр энергиясын жоспарлы түрде сатып алады.
Сурет: Астана қаласы әкімдігі
"2023 жылдың қорытындысы бойынша тұтынылған 115 млрд кВтсағ энергияның 2 млрд кВтсағатынан астам көлеміРесей Федерациясынан жоспарлы түрде сатып алынды. Болашақта бұған жол бермеу үшін біз қазірдің өзінде тиісті шаралар қабылдауымыз керек. Қазіргі уақытта көптеген елдер АЭС салуда. Қытайда 26 реактор салынып жатыр, Беларусь пен Біріккен Араб Әмірлектері өзінің алғашқы атом электр станцияларын салды, Түркия атом электр станциясын салуда, ал көршіміз – Өзбекстан шағын атом станциясының құрылысы туралы жариялады". Гүлмира Мұрсалова
Сондай-ақ, жария талқылауға қатысқан Мәжіліс депутаты Никита Шаталов көмір электр станцияларына, атап айтқанда Қарағанды облысына жасаған сапары туралы айтты.
Сурет: Астана қаласы әкімдігі
Оның сөзінше, қала Топар ГРЭС-інен шығарылған күлге толы. Көмірдің күлі 60 жылдан бері жиналған, нәтижесінде "күл далалары" қалыптасқан.
"Көмір шығаратын өңір Қарағанды облысының тумасы ретінде айтарым, мен көмірмен дем алғанымызды қаламаймын. Америкалық атом өнеркәсібі 60 жыл ішінде шығарған супермаркет көлеміндей ғана қалдықты біздің тұрғын үйлеріміздегі пеш 5-7 жыл ішінде шығарады". Никита Шаталов
Қазақстанның оңтүстігіндегі электр қуатының тапшылығы
Ал, "Қазақстандық атом электр станциялары" ЖШС бас директоры Тимур Жантикин оңтүстік аймақтарда электр қуаты бойынша мәселелер бар екенін жасырмады. Оның айтуынша, Оңтүстік Қазақстан — электр энергиясын тұтыну орталығы. Аймақ біздің негізгі генерацияларымыз орналасқан солтүстікте өндірілетін энергияны тұтынады.
Сурет: Астана қаласы әкімдігі
Сондай-ақ, ол АЭС мәселесі бойынша 13 жоба ұсынылғанын айтты.
"2019 жылы біз маркетингтік процедураларды жүргіздік, жетекші сатушылардан техникалық және коммерциялық ұсыныстар сұрадық, бізге 13 жоба ұсынысы берілді. Энергетика министрлігімен бірге критерийлер жүйесі әзірленді, ол бойынша біз Қазақстанда құрылыс үшін ең перспективалы төрт жобаны таңдадық. Бұл Қытай, Корей, Ресей және Француз компаниялары. 2022 жылы осы төрт жобалық ұсыныс үшін деректерді өзектендіру жүргізілді. Француз Консалтингтік компаниясымен бірге бағалау критерийлерінің жүйесі жетілдірілді. Қазіргі уақытта осы жобалық ұсыныстарды егжей — тегжейлі зерделеу жұмыстары жүргізілуде", — деді Жантикин.
Мұнымен қоса, Қазақстан АЭС салу кезінде өзінің ядролық отынына бағдарланатынын атап өтті.
"Ядролық отынды әлемдегі көптеген елдер өндірмейді. Елде өндірілетін отын қазір толығымен экспортқа шығарылуда. Атом станциясының үздіксіз және сенімді жұмысын қамтамасыз ету үшін, әрине, өз отынымызға назар аударамыз". Тимур Жантикин
Атом электр станциясының жұмыс принципі мен қауіпсіздік шаралары
Бұл туралы "ҚР Ұлттық ядролық орталығы" РМК бас директоры Эрлан Батырбеков айтып берді.
Сурет: Астана қаласы әкімдігі
"АЭС салу үшін бір-бірін сәтті толықтыратын және өзара алмастыратын пассивті және белсенді қауіпсіздік жүйелері бар III және III+ буынының барынша қауіпсіз реакторлары ұсынылуда. Мұның бәрі 8 баллға дейінгі жер сілкінісіне, 56 м/с жылдамдықтағы дауылды желге, су тасқынына төтеп беруге мүмкіндік береді. Тіпті ең ауыр апат болған жағдайда, оның ықтималдығы аз болса да, белсенді аймақта балқыманы оқшаулайтын арнайы тұзақ қарастырылған",- деп атап өтті Эрлан Батырбеков.
АЭС қанша маманды жұмыспен қамтымақ
Халықаралық тәжірибеге сәйкес, атом энергетикасы объектілері үшін мамандарға қажеттілік шамамен 2 мың адамды құрайды, оның 1600 – і жедел персонал. Бұл туралы "Ядролық физика институты" РМК Бас директоры Саябек Сахиев мәлімдеді. Оның айтуынша, нысандардың толыққанды жұмыс істеуі үшін атом энергетикасы саласында жоғары білімі бар 400 қызметкер қажет.
Сурет: Астана қаласы әкімдігі
"Атом энергетикасы саласындағы қажетті мамандар Алматыдағы Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінде, Астанадағы Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінде және Өскемендегі екі университетте дайындалады. Қазіргі уақытта 1649 студент "Ядролық физика", "ядролық энергетикаға арналған материалдар" және "Ядролық физика және атом энергетикасы" бағыттары бойынша оқудан өтті. Осы мамандықтар бойынша оқитын студенттер негізгі тәжірибеден өту үшін ядролық физика институты мен Ұлттық ядро орталығын таңдай алады", — деді Саябек Сахиев.
Талқылауға қатысушылардың пікірі қандай
Спикерлер сөз сөйлегеннен кейін талқылауға қатысушылар сұрақтар қойып, атом электр станциясының құрылысы туралы өз пікірлерін айта алды.
Сурет: Zakon.kz
Айнагүл Хаметова, ЕҰУ үшінші курс докторанты. Л. Н. Гумилева, атом энергетикасы саласында тоғыз жылға жуық жұмыс істейді. Жас ғалымның айтуынша, АЭС құрылысы жаңа жұмыс орындарын құруға және өңірлерді дамытуға ғана емес, ғылымның дамуына да оң әсер етеді.
"Мен мұны ғылыми тұрғыдан зерттеп жатырмын және АЭС салу үшін көптеген қорғаныс материалдары жасалып жатқанын білемін. 1950-жылдармен салыстырғанда, бұл радиацияға төзімді және ыстыққа төзімді материалдар. Біз қауіпсіздік үшін алаңдамай-ақ АЭС-ті пайдалана берсек болады", - деп атап өтті Айнагүл Хаметова.
Қазақстандық электр энергетикасы қауымдастығы төрағасының орынбасары Әлішер Құрбанәлиев ресми деректерге сәйкес 2031 жылға қарай жүйеде электр энергиясы мен қуаттылық тапшылығының шамамен 6%-ы күтілетінін айтты. Сонымен қатар, ең алдымен, көмір генерациясынан зардап шегетін Өскемен мен Теміртау үшін экология мәселесі өзекті болып қала береді.
"Иә, әрине, ЖЭК бар, бірақ қателеспесем, Германияда бір жарым жыл бұрын желдің қатты болуынан жарық өшкенін және ол үзіліс ұзақ уақыт болғанын көрдіңіз бе? Міне, енді салыстырыңыз. Біз көмір стансаларын сала алмаймыз, өйткені бұл экология мәселесіне қатысты. ЖЭК жүйеге көп үлес қосады-бұл жарық өшетінін білдіреді. Сонда тек гидро энергия қалады. Бізде шамамен 3000 ГВт гидро бар, бірақ оған біз дәл қазір салуды бастасақ қол жеткіземіз. Ал біз құрылысты тез бастап жатқан жоқпыз. Енді одан басқа бір ғана нұсқа қалады, яғни ол — атом электр стансасы. Мұның бәрі нақты фактілер. Сіз одан ешқайда қашып кете алмайсыз. Сондықтан біз электр энергиясы бар жерде өмір сүреміз бе әлде сүрмейміз бе соны бәріміз бірге шешуіміз керек", — деп түйіндеді сөзін Әлішер Құрбанәлиев.
Ұлттық ядролық орталықтың бас директоры Эрлан Батырбеков атом энергетикасының өзектілігі туралы сұраққа жауап бере отырып, бүгінде әлемде 59 АЭС салынып жатқанын атап өтті. Бұл ретте олар экономикасы дамыған елдерде салынуда. Ол сондай-ақ электр тарифінің негізгі бағасын анықтайтын факторларға да әсер етті.
"Шын мәнінде, Атом станцияларындағы тарифке қосылатын негізгі үлес – бұл тарифтің негізгі бағасын анықтайтын көмірге қарағанда бірнеше жыл жұмыс істейтін уранның құны", — деді ҚР Ұлттық ядролық орталығының басшысы.
Сурет: Zakon.kz
2023 жылғы 1 қыркүйекте ҚР Президенті Қасым-Жомарт Тоқаев "Әділетті Қазақстанның экономикалық бағыты" атты Қазақстан халқына Жолдауын жариялады. Мемлекет басшысы өз Жолдауында атом энергетикасын дамыту аса маңызды экономикалық және саяси аспект екенін атап өтті. Осыған байланысты ол жалпыұлттық референдум өткізу арқылы атом электр станциясын салу мәселесін шешуді ұсынды.
2024 жылдың маусым айының соңында президент Тоқаев АЭС салу бойынша референдум биыл күзде өтетінін мәлімдеді. Нақты қай күн екенін Қазақстан Үкіметі айқындайды.
