Қазақстандағы бағаның өсуін не тоқтата алады - сарапшылар пікірі

2025 жылғы қыркүйекте Қазақстандағы жылдық инфляция 12,9%-ға жетті (тамызда – 12,2%). Бұл – 2023 жылғы тамыздан бергі ең жоғары көрсеткіш. Айлық баға өсімі де алаңдатарлық: ол 1,1%-ды құрады, деп хабарлайды Zakon.kz.

Қазақстандағы баға хроникасы

2025 жылғы қыркүйекте бағалардың өсуіне негізгі себеп болған факторлар (Ұлттық статистика бюросы мәліметтері бойынша):

• Азық-түлік. Тұтыну бағалары индексіне қосқан үлесі – 5,23%, жылдық өсім – 12,7%. Еттің (+19,1%) және май/тоң май өнімдерінің (+19,5%) қымбаттауы айқын байқалады.
• Реттелетін тарифтер. Тұрғын үй-коммуналдық қызметтер мен энергия тасымалдаушылар 17,4%-ға қымбаттады. Салқын су +84,3%, ал газ +27,7%-ға өсті.
• Азық-түлік емес тауарлар. Бұл секторда баға 1,5%-ға өсті – бұл 2022 жылғы қарашадан бергі ең жоғарғы көрсеткіш.

Осылайша, Қазақстандағы инфляция негізінен ақша-несиелік емес сипатта, яғни ішкі құрылымдық мәселелермен (инфрақұрылымның тозуы) және азық-түлік нарығындағы тұрақсыздықпен байланысты.

Реттеуші қысымда: мөлшерлемені сақтау бағасы

Ұлттық банк қалай әрекет етеді? Экономист Эльдар Шамсутдиновтің айтуынша, Ұлттық банк базалық мөлшерлемені сақтап қалуы мүмкін. Оның пікірінше, мөлшерлемені өзгертуге мүмкіндік өте шектеулі, ал тарифтер мен азық-түлік бағасының қысымы инфляцияны 2025 жылдың соңына дейін 10%-дан жоғары деңгейде ұстап тұрады. Дегенмен, мөлшерлемені сақтау – саяси жағынан жұмсақ қадам болғанымен, инфляциялық күтулердің жоғары деңгейде қалыптасып қалу қаупін күшейтеді.

J.P. Morgan сарапшылары Қазақстан – дамушы нарықтар арасында ақша-несие саясатын қатаңдату ықтималдығы сақталып тұрған жалғыз аймақ екенін атап өткен. Ал жаһандық орталық банктер саясатын жұмсартуға дайындалып жатқан кезде мөлшерлемені көтеру – экономикаға ауыр соққы болмақ.

"Жыл басында мөлшерлемені көтеруге мүмкіндік болған, жағдай анық еді. Бірақ қазір біз 1%-дан жоғары айлық инфляциямен, әлсіреп жатқан теңгемен және өте нашар перспективалармен бетпе-бет келіп отырмыз.",- деді Эльдар Шамсутдинов

Теңге екі оттың арасында

Теңгенің әлсіздігі инфляцияны күшейтіп отыр, себебі импорт қымбаттайды. Қыркүйекте теңге 1,9%-ға әлсіреп, 1 доллар үшін 549,07 теңге болды (Қазақстан қаржыгерлер қауымдастығы мәліметтері).

ҚҚҚ деректері бойынша, ұлттық валюта үшін негізгі құрылымдық қауіп – сыртқы сауда балансының нашарлауы. 2025 жылдың бірінші жартыжылдығында ағымдағы шоттың дефициті 3,9 млрд долларды құрады (2024 жылдың осындай кезеңінде – 1,9 млрд доллар). Бұл экспорттың қысқаруы (-5,6%) мен импорттың артуына (+3,3%) байланысты болды.

Сарапшылардың пікірінше, әзірге теңгенің тұрақтылығына ықпал ететін жалғыз фактор – Ұлттық банктің интервенциялары. Валюта сату арқылы сауда тапшылығына қарсы буфер қалыптастырылады.

Қыркүйекте Ұлттық қордан 500 млн доллар көлемінде валюта сатылды, ал қазан-желтоқсан айларында бұл көрсеткіш орта есеппен екі есеге өсіп, 961 млн долларға жетуі мүмкін.

Бұл валюталық ағын теңгенің әлсіреуіне қарсы маңызды тосқауыл болмақ. Сонымен қатар, 2025 жылдың 4-тоқсанында алтынмен операцияларды айна қатесіз қайталау мақсатында 1,4 трлн теңгеге валюталық сату жоспарланған.

Ал, бұған дейін Қазақстанда бір ай ішінде қандай азық-түлік түрлерінің бағасы арзандағанын жазғанбыз.