Плацебо әсері – шындық па әлде аңыз ба?
Сурет: pixabay
Алматы қалалық перинаталдық орталығының психологы Гүлнара Досжанова плацебо әсері қалай жұмыс істейтінін және оның мүмкіндіктері жайлы айтып берді.
Латын тілінен аударғанда "плацебо" – ұнады деген сөзді білдіреді. Бұл термин әлдебір терапевтік әрекеті жоқ препараттар мен әртүрлі манипуляцияларды қамтиды. Плацебо көбінесе таблетка түрінде ұсынылады, бірақ бұл шын мәнінде қосылмаған құрылғымен физиотерапия жасау, бейтарап препараттарды инъекциялау, тіпті, хирургиялық әрекеттің имитациясы болуы мүмкін.
"Плацебо бірқатар нейрофизиологиялық жүйелерді қамтитын сендіру мен өзін-өзі сендіру әрекетіне негізделген. Олар бізді емдегендей болады, сөйтіп біз жеңілдік сезінеміз. Мұндай препараттар немесе манипуляциялар арқылы науқастың жағдайын жақсарту плацебо әсері деп аталады", – дейді психолог.
Плацебо эффектісінің тарихы бай. Бұл ұғымды алғаш рет XVIII ғасырда шотландиялық акушер Уильям Смелли қолданған. Ол босанған әйелдерге жағымды жалған дәрі-дәрмек – плацебоны беруді ұсынды, бұл олардың ойларын ауырудан басқа жаққа аударатын. Бірте-бірте бұл әдісті басқа емшілер де қолдана бастады. Олар науқастарға тұзды су, қант таблеткалары және басқа да пайдасыз дәрі-дәрмектерді тағайындады.
"Америкалық дәрігер Элиша Перкинстің экзотикалық өнертабысы плацебо пайдасының алғашқы ғылыми дәлелі болды. Ол науқастардан әртүрлі қабынуларды "алып тастайтын" металл таяқшаларды ойлап тауып, патенттеді. Аурудан айығу үшін оларды мұрын танауларына салу керек болды. Бұл құрылғы ревматизммен ауыратын науқастар арасында ерекше сұранысқа ие еді", – дейді Досжанова.
Ал "плацебо эффектісі" терминін америкалық анестезиолог Генри Бичер енгізді. 1955 жылы ол "Құдіретті плацебо" кітабын басып шығарып, онда өз бақылауларының нәтижелерін жинақтады. 40-шы жылдары Екінші дүниежүзілік соғыс кезінде ол Италия майданында жұмыс істеді. Морфийдің тапшылығы кезінде сарбаздарға көбінесе тұзды ерітінді салынатын. Таңғаларлығы, 40% жағдайда ауырсыну шынымен басылатын еді.
Ғалымдар плацебоның нақты әсер ету механизмін әлі де білмейді. Көпшілігі әсердің негізінде қарабайыр шартты рефлекстер жатыр деп болжайды. Былайша айтқанда, біз дәрі-дәрмектің арқасында ауруды басуға үйренгенбіз. Сондықтан ешқандай емдік қасиеті жоқ дәрі-дәрмектерді қабылдаудың өзі ағзадағы эндогендік опиаттардың бөлінуін ынталандырады.
"Яғни, "пайдасыз" дәрі-дәрмекпен емделсе де, позитивті ойлар мен айығуға деген сенім ауырсынуды жеңілдетеді және аурудың ағымына әсер етеді. Плацебо қабылдағаннан кейін пациенттерде мидағы опиоидты рецепторлар іске қосылуын дәлелдейтін МРТ зерттеулері де бар", – дейді психолог.
Плацебо миды қалау, мақсатқа жету, қанағаттану сезімдеріне жауап беретін дофамин шығаруға итермелеуі мүмкін. Көңіл-күйді көтеретін эндоканнабиноидтар шығарылады. Психологтар плацебоның әсер ету механизмін орнатумен байланыстырады. Орнату – бұл рефлекс сияқты бейсаналық күй, іс-әрекетке алдын ала дайындық.
Бір қызығы, плацебо әсерінің күшеюіне кепілдік беретін факторлар бар:
- Дәрі-дәрмектердегі әйгілі медициналық брендтің атауы;
- Дәрі-дәрмектің бағасы жоғары болуы;
- Таблеткалардың түсі.
"Сондай-ақ дәрігердің науқасқа қолдау көрсетуі, оның жағдайы қаншалықты жақсаратынын егжей-тегжейлі айтып беруі плацебо әсерін айтарлықтай арттырады. Өз кезегінде, науқас та дәрігерге толық сеніп, оның сөзіне күмән келтірмеуі керек", – дейді маман.
