Қазақстанда жетім балаларға тәлімгерлікті ұйымдастыру ережелері жаңартылды

ҚР Оқу-ағарту министрі 2025 жылғы 30 сәуірдегі бұйрықпен жаңа редакцияда жетім балаларға, ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларға тәлімгерлікті ұйымдастыру қағидаларын бекітті, деп хабарлайды Zakon.kz.

Ережелер келесі ұғымдарды анықтайды:

• жетім балаларға, ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларға тәлімгерлік (тәлімгерлік) – жетім балалар мен ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларға арналған білім беру ұйымдарындағы он жасқа толған жетім балаларды, ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларды өз бетінше өмір сүруге дайындауға жеке қолдау мен көмек көрсетуге бағытталған қызмет;
• жетім балаларға, ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларға арналған тәлімгер (тәлімгер) – тәлімгерлік туралы үлгілік шарт негізінде тәлімгерлікті жүзеге асыратын Қазақстан Республикасының кәмелетке толған азаматы;
• тәлімгерлік жөніндегі ұйым – Ұйымдардағы он жасқа толған жетім балаларға, ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларға тәлімгерлікті ұйымдастыру жөніндегі қызметті Қазақстан Республикасының аумағында өтеусіз негізде жүзеге асыратын коммерциялық емес ұйым.

"Ұйымдардағы он жасқа толған жетім балаларға, ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларға тәлімгерлікті өтеусіз негізде жүзеге асыратын тәлімгер бекітіледі",- делінген ақпаратта.

Тәлімгер Ұйымдардағы он жасқа толған жетім балаларға, ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларға дербес өмірге дайындалуға жеке қолдау және көмек көрсетеді.

Қазақстан Республикасының кәмелетке толған азаматтары мыналарды қоспағанда:

• Қазақстан Республикасының азаматтығы жоқ және кәмелетке толмаған адам;
• сот әрекетке қабілетсіз немесе әрекет қабілеті шектеулі деп таныған адам;
• сот жұбайын (зайыбын) әрекетке қабiлетсiз немесе әрекет қабiлеті шектеулі деп таныған адам;
• сот ата-ана құқықтарынан айырған немесе сот ата-ана құқықтарын шектеген адам;
• өзіне Қазақстан Республикасының заңымен жүктелген міндеттерді тиісінше орындамағаны үшін қорғаншы немесе қамқоршы міндеттерінен шеттетілген адам;
• бұрынғы бала асырап алушы, егер оның кінәсінен сот бала асырап алудың күшін жойса;
• денсаулық жағдайына байланысты ата-ана құқықтарын жүзеге асыра алмайтын адам (бала асырап ала алмайтын, оны қорғаншылыққа немесе қамқоршылыққа, патронатқа қабылдай алмайтын аурулардың тiзбесiн денсаулық сақтау саласындағы уәкілетті орган белгiлейдi);
• тұрақты тұрғылықты жері жоқ адам;
• дәстүрлi емес сексуалдық бағдарды ұстанатын адам;
• тәлімгер болып тағайындалған кезде қасақана қылмыс жасағаны үшін өтелмеген немесе алынбаған соттылығы бар адам;
• тәлімгерлік белгіленген кезде өзін Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген ең төмен күнкөріс деңгейімен қамтамасыз ететін кірісі жоқ адам;
• наркологиялық немесе психоневрологиялық диспансерлерде есепте тұрған адам;
• адам өлтіру, денсаулыққа қасақана зиян келтіру сияқты халық денсаулығына және адамгершілікке, жыныстық тиіспеушілікке қарсы қылмыстық құқық бұзушылықтар, экстремистік немесе террористік қылмыстар, адам саудасы үшін соттылығы бар немесе болған, қылмыстық қудалауға ұшырап отырған немесе ұшыраған адам;
• тәлімгерлік бойынша оқытудан өтпеген адамдар тәлімгерлер болып табылады.

Тәлімгер болуға ниет білдірген адамдарды оқытуды тәлімгерлік жөніндегі ұйымдар, сондай-ақ Ұйымдар аталған ұйымдардың қаражаты есебінен жүзеге асырады.

Тәлімгер болуға ниет білдірген адам Органға мынадай құжаттарды ұсынады:

• нысан бойынша жетім балаларға, ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларға тәлімгер болуға ниет білдіру туралы өтініш;
• жеке басын куәландыратын құжат (жеке басын сәйкестендіру үшін);
• Егер некеде тұрған жағдайда жұбайының (зайыбының) келісімі. Егер ерлі-зайыптылар іс жүзінде отбасылық қатынастарын тоқтатқан болса немесе бір жылдан астам уақыт бөлек тұрса, екiншi жұбайының келiсiмi талап етiлмейдi;
• Тәлімгер болғысы келетін адамның және оның жұбайының (зайыбының) денсаулық жағдайы туралы, егер некеде тұрса, адам тәлімгер бола алмайтын аурулар тізбесіне сәйкес аурулардың жоқтығын растайтын анықтама, сондай-ақ динамикалық байқауда тұрғаны туралы (немесе динамикалық бақылаудың болмауы) қарау режиміндегі мәлімет;
• соттылығының болуы не болмауы туралы, сондай-ақ егер некеде тұрса жұбайына (зайыбына) анықтама;
• Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген ең төменгі күнкөріс деңгейін қамтамасыз ететін табысты растайтын анықтама.

Тәлімгер болуға ниет білдірген адам талаптарға сәйкес келген кезде Орган 3 (үш) жұмыс күні ішінде тәлімгер болуға ниет білдірген адамның тұрғын үй-тұрмыстық жағдайларына тексеру жүргізеді және актісін жасайды.

Қолайлы тұрғын үй-тұрмыстық жағдайлар белгіленген кезде Орган тәлімгер болуға ниет білдірген адамды тәлімгерлік жөніндегі ұйымда оқудан өту қажеттілігі туралы жазбаша түрде (еркін нысанда) хабардар етеді.

Оқу аяқталғаннан кейін тәлімгер болуға ниет білдірген адам Органға тәлімгерлік бойынша оқудан өткені туралы сертификат береді.

Орган тәлімгер болуға ниет білдірген адамнан тәлімгерлік бойынша оқудан өткені туралы сертификат алған күннен бастап 3 (үш) жұмыс күні ішінде нысан бойынша тәлімгерлік туралы шарт жасасу мүмкіндігі туралы қорытынды шығарады.

"Тәлімгер-бала" жұбын таңдауды Ұйым, Орган және тәлімгерлік жөніндегі ұйым жүзеге асырады.

Ұйым тәлімгерді баланың өмір тарихымен, оның физикалық және психикалық даму ерекшеліктерімен, мінез-құлқымен, қабілеттерімен, мінез ерекшеліктерімен таныстырады.

Балаға тәлімгер тағайындау он жасқа толған баланың пікірі мен келісімін ескере отырып жүзеге асырылады. Бір тәлімгерге бір бала бекітіледі.

Тәлімгер өзінің тұрғылықты жері бойынша тәлімгерлікті жүзеге асырады.

Тәлімгерлік туралы шарт әр балаға жеке жасалады.

Шарт біржақты тәртіппен бала кәмелетке толған кезде бұзылады, бұл ретте Орган бала кәмелетке толғанға дейін кемінде күнтізбелік 30 (отыз) күн бұрын тәлімгерге және Ұйымға шартты бұзу туралы хабарлама береді. Осы мерзім ішінде тәлімгер баламен кездесуді жалғастырады және оны қарым-қатынасты аяқтауға дайындайды.

Тәлімгерлік туралы шартты мерзімінен бұрын бұзу:

• талаптар сақталмаған немесе бұзылған кезде Органның, Ұйымның бастамасы бойынша;
• тәлімгердің бастамасы бойынша дәлелді себептер болған кезде (ауру, отбасылық немесе материалдық жағдайдың өзгеруі, баламен өзара түсіністіктің болмауы, бала арасындағы жанжалды қатынастар);
• Ұйым тәрбиеленушісінің бастамасы бойынша өзіне қатысты тәлімгерлікті жүзеге асырудан бас тартқан кезде;
• бала немесе тәлімгер қайтыс болған жағдайда;
• баланы ата-анасына қайтарған, қорғаншылыққа немесе қамқоршылыққа, патронаттық тәрбиеге, қабылдаушы отбасына берген немесе бала асырап алынған кезде.

Балаға медициналық көмек көрсету үшін медициналық ұйымға орналастыру немесе оны ішкі істер органдарына жеткізу жағдайларын қоспағанда, тәлімгер баламен оның тұрғылықты жерінен тыс жерде қарым-қатынас жасау кезінде баланы үшінші тұлғалардың (жеке және (немесе) заңды тұлғалардың) қадағалауына қалдырмайды.

Білім беру процесіне байланысты емес кезеңдерде (каникулдар, демалыс және мереке күндері) тәлімгер балаға қосымша білім беру, тәрбие және медициналық қызметтерін алуға көмек көрсетеді.

Бұйрық 2025 жылғы 17 мамырдан бастап қолданысқа енгізіледі.