Қазақстандағы спорт инфрақұрылымы неге көрші елдерден кенжелеп тұр

Сурет: Zakon.kz

Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл агенттігі Туризм және спорт министрлігімен бірлесіп, спортты қаржыландыру саласындағы мемлекеттік қаражатты ұтымсыз жұмсауға және жымқыруға ықпал ететін сыбайлас жемқорлық тәуекелдерін анықтады, деп хабарлайды Zakon.kz.

Орталық деңгейде сыртқы талдау Туризм және спорт министрлігінің қызметінде, өңірлік деңгейде, облыстық спорт және дене шынықтыру басқармаларында жүргізілді.

"2018 жылдан бастап спорт саласының бюджеті 2 есеге өсіп, 1,4 трлн теңгені құрады. Алдағы 3 жылға тағы 1,3 трлн теңге бөлу жоспарланған. Елеулі қаржыландыруға қарамастан, Қазақстан олимпиадалық медальдық есептерде және Дүниежүзілік спорт рейтингінде төмен позицияларды иеленуді жалғастыруда, сондай-ақ күдікті матчтар саны бойынша жемқорлыққа ұшыраған елдердің бірі болып танылды (Sportradar халықаралық ұйымының антирейтингінде 4-ші орын)".Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл агенттігі

Талдауға сәйкес, ағымдағы жағдайға мемлекеттік қаражаттың тиімсіз жұмсалуына әкелетін бірқатар факторлар ықпал етеді:

"жоғары жетістіктер" және "бұқаралық" спортты қаржыландыру арасындағы айқын теңгерімсіздік (жоғары жетістіктер спортының бюджеті (340 млрд теңге) бұқаралық спортқа (35 млрд теңге) қарағанда 9 есе артық. Кәсіби спорт саласында ашық емес және субъективті төлемдер үшін жағдайлар жасалған, ал бұқаралық спортта қаражат бөлу рәсімі цифрландырылған, халықтың қажеттіліктеріне байланысты және атаулы сипатта болады. Жоғары жетістіктер спортында шетелдік ойыншылардың натурализация процестері қалыпты жағдайға айналды. Тәуелсіздік жылдары Қазақстан олимпиадалық спорт түрлеріне 126 шетелдік азаматтарды алды, оның ішінде әрбір екінші ойыншысы (79) Отанына оралды);
спорт ұйымдары мен уәкілетті органдардың қаржы қаражатын бақылаусыз және ашық игермеуі (жалған оқу-жаттығу жиындарын өткізуге және спорт үй-жайларын жалға алуға қаражат алынады, спорттық жабдықтар мен экипировкаларды жоғары бағамен бір көзден алу тәсілімен сатып алуды жүзеге асырады, "жоқ жандарға", артық еңбекақы мен қосарланған қаржыландыруды есептейді);
"Самұрық-Қазына" АҚ спорт федерациялары мен кәсіби клубтарының қаражатының тиімсіз шығыстары (кәсіби клубтардың өнімсіз ойыншыларына төлемдер, кәсіби клубтардың басшылығына жалақының жоғарылауы, 5 жұлдызды қонақ-үйлерде оқу-жаттығу жиындары мен күмәнді агенттік келісімдер арқылы қаражат алу бойынша жүйелік тәуекелдер анықталды. 6 жыл ішінде (2018-2023 ж.) 4 кәсіподақ клубын қаржыландыруға "Самұрық-Қазына" АҚ 138 млрд теңге демеушілік қаражат бөлінді ("Астана" ФК - 50,1 млрд, "Барыс" ХК - 48,8 млрд, "Astana Qazaqstan Team" велотобы - 31,5 млрд, "Астана" БК - 8 млрд);
спорт ғимараттарын тиімсіз басқару (соңғы 10 жылда 55 спорттық мемлекеттік ұйым жеке қолға берілді. Кейіннен сенімгерлік басқарушылар мен жаңа меншік иелері спортшыларды жарыстарға дайындауға және спорт ғимараттарын жалға беруге бюджеттен 83,8 млрд теңге алды);
мемлекеттік-жекешелік әріптестікті жалған мәмілені іске асыру (МЖӘ-ні іске асыру және спорт ғимараттарын пайдалану сылтауымен балаларға мемлекеттік сатып алу және балалар спортын жан басына шаққандағы қаржыландыру рәсімдерін айналып өту үшін қағаз форматта спорттық қызметтер сатып алынады. 2016 жылдан бастап спорт саласында 89,3 млрд теңгеге 77 МЖӘ жобасы іске асырылды, оның бюджеттік инвестициялардың 62 млрд теңгесі төленді);
спорттық процестерді цифрландырудың болмауы (2020 жылы Е-sport ұлттық цифрлық платформасын енгізуге жоспарланған әзірлеу жүргізілмеді. Нәтижесінде, бейінді министрлік қазақстандық спорттың жай-күйі туралы толық деректерге ие болмауда, спорт ғимараттарының, спорт секциялары мен жаттықтырушылардың бірыңғай есебін жүргізбейді).

"Осылайша, спортты дамытуға бөлінетін әсерлі қаражат мақсаттарға жетпейді және Қазақстан спорт инфрақұрылымы бойынша көрші елдерден едәуір артта қалады (UEFA және FIFA талаптарына сәйкес келмейтін стадиондар, БЖОМ жөнделмеген залдары және т.б.)",- делінген ведомство баспасөз қызметінде.

Бұл жағдайдың себептері "бұлыңғыр" бағдарлар, құқықтық базаның жетілмегендігі, тиімсіз және ашық емес қаржыландыру, сондай-ақ спортты теріс пайдаланғаны үшін жауапкершіліктің болмауы болып табылады.

Талдау қорытындысы бойынша Агенттік Туризм және спорт министрлігіне спортты қаржыландыру саласын жетілдіру бойынша құқықтық және ұйымдастырушылық шаралар кешенін ұсынды, оларды іске асыру уәкілетті мемлекеттік органдардың шоғырлануын талап етеді, сондай-ақ заңнамаға тиісті түзетулер енгізуді көздейді.

Ұсынылатын ұсынымдардың ішінде:

спортты дамытудың басымдықтарын белгілеу;
тиімділік пен нақты нәтижелерге байланысты кәсіби клубтар мен федерациялардың бюджетін шектеу;
барлық бөлінетін қаражатты, оның ішінде UEFA және FIFA-ны қоғамдық бақылауды қамтамасыз ету;
спортты қаржыландыруды орталықтандыру;
спортты теріс пайдаланғаны үшін жауапкершілік туралы халықаралық стандарттарды ратификациялау;
бір көзден сатып алу үшін негіздерді алып тастау (жарыстардың жеделдігі негізінде бір көзден тауарлар, жұмыстар мен көрсетілетін қызметтерді сатып алу кезінде);
рентабельді объектілерді сенімгерлік басқаруға және жекешелендіруге беруді шектеу;
қаражатты жұмсаудың ашықтығын қамтамасыз ете отырып, ашық бірыңғай цифрлық платформа құру.