2025 жылдың II тоқсанына жүргізілген өндірістік қызметті талдау үй шаруашылықтарының рөлі көлеңкелі және жартылай ресми нарықтың айтарлықтай сегментін қалыптастыратынын көрсетеді.
Өздері үшін азық-түлік өндіру
Қазақстан Республикасы Стратегиялық жоспарлау және реформалар агенттігінің Ұлттық статистика бюросының (ҰСБ) деректері бойынша, үй шаруашылықтарында тұтыну тауарларын өндірудің жалпы көлемі 54 млрд теңгеге жеткен. Соның ішінде тек 4 млрд теңге немесе шамамен 7,4%-ы ғана ресми тіркелген сату үлесіне тиесілі. Бұл – мұндай өндірістің басты мақсаты жеке тұтыну немесе шағын базарларда сату екенін білдіреді.
Өндірілген өнім құнының шамамен жартысы (27 млрд теңге) өндірістік шығындарға кетеді. Бұл көрсеткіш маржиналдылықтың төмен екенін және еңбектің көп жұмсалатынын көрсетеді.
Не өндіреді және не сатады?
Үй шаруашылықтарының өндіріс көлемі бойынша негізгі санаттары мыналар:
- Ұн өнімдері мен нан-тоқаш өнімдері – тиісінше 11,6 млрд және 8,3 млрд теңге;
- Сүт өнімдері, соның ішінде қаймақ (10,5 млрд теңге) және май (11,3 млрд теңге);
- Ет өнімдері: Қой еті (9 111,7 тонна) және құс еті (489,8 тонна) көбінесе отбасылық тұтынуға кетеді (тиісінше 76% және 84%). Ал сиыр еті (5 570,7 тонна) мен шошқа еті (3 969,8 тонна) едәуір дәрежеде сатуға бағытталған. Сиыр етінің сатылымы – 2 711,1 тонна (барлық көлемнің шамамен 49%-ы), шошқа еті – 1 595,4 тонна (40%-дан астамы) сатылады. Бұл ет түрлері табыс көзі ретінде маңызды орын алады.
Сүт (320 690,7 мың литр) – ең көп мақсатта қолданылатын өнім. Оның 42%-дан астамы өңдеуге жіберіледі. Ал отбасылық тұтыну мен сату үлесі де жоғары – әрқайсысы шамамен 25%.
Жұмыртқа (93 482,0 мың дана) негізінен отбасында тұтынуға жұмсалады (60%-дан астамы), алайда сатылым көлемі де (22 880,4 мың дана) айтарлықтай және табыс көзі ретінде маңызды.
Ал жүн мен бал – іс жүзінде тек коммерциялық мақсатта өндірілетін өнімдер: Жүннің шамамен 80%-ы (3 313,5 тонна) және балды өндірістің 69%-дан астамы (103,5 тонна) сатуға бағытталған.
Қорытынды
Қазақстандағы үй шаруашылықтары – бұл әлеуметтік және экономикалық құбылыс, олар жергілікті деңгейде азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз етіп, ішкі нарықтың бір бөлігін құрайды.
Алайда бұл сектордың едәуір бөлігі көрінбейтін экономикада орналасқан – яғни өнім өз тұтынуы үшін өндіріліп, көбіне тіркелмеген түрде жергілікті базарларда сатылады. Сондықтан олардың қызметі Қазақстандағы ауыл шаруашылығының ресми статистикасына кірмейді.
Ресми деректер бойынша, 2025 жылдың II тоқсанында үй шаруашылықтарының ауыл шаруашылығының ЖІӨ-сіндегі үлесі небәрі 4,13%-ды құрады. Алайда бұл көрсеткіш айтарлықтай төмендетілген. Сарапшылардың бағалауынша, үй шаруашылықтарының нақты үлесі ресми деректерден 2–4 есе жоғары болып, жалпы ауыл шаруашылығының көлемінің 16%-ына дейін жетуі мүмкін.