Соңғы жылдары Қазақстанда орташа жалақы қанша есе өсті
Сурет: freepik
Қазақстан Республикасы Ұлттық статистикалық бюросының мәліметі бойынша 2024 жылдың бірінші тоқсанында орташа айлық атаулы жалақы 382 279 теңгені құрады. Бұл ретте өткен жылдың осы тоқсанымен салыстырғанда өсім 12,3%-ды құрады. Дегенмен, жылдың бірінші тоқсанындағы динамикасын бірнеше жылдардағы салыстыратын болсаңыз, өсімнің айтарлықтай болғанын байқайсыз.
Мәселен, егер 2019 жылдың бірінші тоқсанында (қаңтар-наурыз) республика бойынша орташа жалақы 168 489 теңгені құраса, 2020 жылдың ұқсас кезеңінде ол 200 332 (+18,9%) өсті. 2021 жылдың наурызында сома жылына 230 829 теңгеге дейін өсуді жалғастырды (тағы +15%), 2022 жылы +23,6%, 2023 жылға қарай +19,3%. Мәселен, 2019 жылдың бірінші тоқсанынан 2024 жылдың сәйкес кезеңіне дейін Қазақстанда орташа жалақы 126,8%-ға немесе 2,2 есеге (өзгеріс 213 790 теңге) өсті.
Өткен бес жылда өсім соншалықты белсенді болмағанын ескеріңіз. Егер 2014 жылдың қаңтар-наурыз айларында елдегі орташа жалақы 108 784 теңгені құраса, 2018 жылдың бірінші тоқсанында ол 152 442 теңгеге немесе 40,1 пайызға ғана өсті. Айтпақшы, 2014 жылдан 2024 жылға дейін (тоқсандық қорытынды бойынша) жалақы 3,5 есеге өсті.
Қарастырылып отырған кезеңде (2014-2024 жылдар аралығында) ең жоғары жалақы алған өңірлер Атырау және Маңғыстау облыстары, Алматы және Астана қалалары болып қалды.
Мәселен, Атырау облысында 2014 жылдан бері орташа жалақы үш есеге өсті: 200 577 теңгеден 604 052 теңгеге дейін, Маңғыстау облысында сәл азырақ – 192 726 теңгеден 571 403-ке (2,9 есе). Ең көп жалақы Астанада өсті – 2014 жылдың бірінші тоқсанындағы 153 109 теңгеден 2024 жылы 494 011 теңгеге дейін (өсім 3,2 есе). Алматыда жалақы сәл азырақ – 3,1 есеге, 142 325 теңгеден 454 172 теңгеге дейін өсті. Айтпақшы, 2022 жылдан бастап жалақы бойынша да Ұлытау өңірі көш бастап тұр. 2024 жылдың бірінші тоқсанында мұндағы орташа жалақы 501 624 теңгені құрады.
Тағы бір айта кететін жайт, орташа жалақы деңгейі туралы деректер статистикалық мәліметтерде жарияланған табыстан төмен қазақстандықтардың наразылығын жиі туғызады. Ұлттық статистика бюросы орташа номиналды жалақы "есептелген еңбекақы қорының сомасын қызметкерлердің нақты санына және есепті кезеңдегі айлар санына бөлу арқылы" анықталатынын түсіндіреді.
Бұған дейін ҚР Стратегиялық жоспарлау және реформалар агенттігінің төрағасы Жандос Шаймарданов та орташа жалақыны бағалау кезінде әртүрлі көрсеткіштер ескерілетінін түсіндірді. Бұған төмен де, жоғары да жалақы жатады. Бұған қоса, кейбір салалар жалақыны "көтеретінін" ескерген жөн. Мысалы, тау-кен немесе мұнай секторы. Сондай-ақ, орташа мәннен басқа, кірісті неғұрлым әділ бағалайтын медианалық жалақы да есептелетінін ескеру қажет.
Мысалы, 2024 жылдың сәуірінде Қазақстандағы орташа жалақы 251 997 теңгені құрады. Салыстыру үшін: 2023 жылдың осы кезеңінде орташа жалақы 224 345 теңгені құрады.
