Құжат Мемлекет басшысының «Жаңа Қазақстан: жаңару мен жаңғыру жолы» атты Қазақстан халқына Жолдауын іске асыру жөніндегі Ұлттық іс-шаралар жоспары аясында әзірленді.
Құжатты әзірлеушілер атап өткендей, Қазақстанда суперпрезиденттік басқару моделі қалыптасқан. Ел дамуының бастапқы кезеңінде ол ақталды. Бірақ біз бір орында тұрған жоқпыз – қоғам өзгеруде, ел өзгеруде. Ал біздің саяси жүйеміз үнемі жаңа шындықтарға бейімделуі керек.
Бүгінде елде барлығы президенттің төңірегінде болып жатыр және бұл түбегейлі қате. Біз бұл тәжірибеден біртіндеп бас тартуымыз керек.
Сондай-ақ партиялық құрылымдарды мемлекеттік аппаратпен біріктіру өте жағымсыз екені атап өтіледі. Саясаттағы монополия сөзсіз әртүрлі әлеуметтік кемшіліктерге, мемлекеттің деградациясына әкеледі.
Осыған байланысты билік тармақтарын қайта форматтау ұсынылып отыр.
Осылайша, заңнамаға мынадай өзгерістер енгізу ұсынылып отыр.
Қазақстан Республикасы президентінің өкілеттігі туралы
Қазақстан Республикасы Президентiнiң өз өкiлеттiгiн жүзеге асыру кезеңiнде саяси партияларға мүше болуына заңнамалық тыйым салуды белгiлейдi;
Қазақстан Республикасы президентінің облыстар, республикалық маңызы бар қалалар және астана әкімдері актілерінің күшін жою немесе тоқтата тұру құқығын көздейтін ережелерді алып тастасын;
Қазақстан Республикасы президентінің аудандардың және облыстық маңызы бар қалалардың, қаладағы ауданның, аудандық маңызы бар қаланың, ауылдың, кенттің, ауылдық округтің әкімдерін қызметтен босату құқығын көздейтін нормаларды алып тастасын;
президенттiң жақын туыстарының мемлекеттiк органдарда және квазимемлекеттiк сектор субъектiлерiнде басшылық лауазымдарды атқаруына заңнамалық тыйым салуды белгiлеу;
Қазақстан Республикасы Орталық сайлау комиссиясының, Республикалық бюджеттің атқарылуын бақылау жөніндегі есеп комитетінің, Қазақстан Республикасы Конституциялық Кеңесінің төрағалары мен мүшелерін партия қатарынан міндетті түрде шығару туралы нормаларды қамтамасыз етсін.
Биліктің өкілетті тармағын реформалау
«Қазақстан Республикасының Парламенті және оның депутаттарының мәртебесі туралы» Конституциялық заңда Парламент Сенатының Қазақстан Республикасы Конституциялық Кеңесінің Төрағасы лауазымдарына және Қазақстан Республикасының Жоғарғы Сот Кеңесі кандидаттарды бекіту құқығы бойынша өкілеттіктері көзделген;
Қазақстан Республикасы Парламентінің құрамы мен құрылымын айқындайтын заңнаманың нормаларын қайта қарайды;
республикадағы заң шығармашылық рәсімдерін реттейтін заңнаманың ережелерін қайта қарау;
конституциялық, бюджеттік, қаржылық заңнаманың бюджеттік рәсімдерге, атап айтқанда, республикалық бюджеттің атқарылу сапасына парламенттік бақылау бөлігіндегі нормаларын қайта қарау.
Сайлау жүйесін жетілдіру
Парламент пен жергілікті өзін-өзі басқару органдарының депутаттарын сайлаудың аралас пропорционалды-мажоритарлық моделін енгізу мақсатында сайлау заңнамасының нормаларын қайта қарау.
Сайлау процесін жаңғырту
Сайлау туралы заңның мыналарға қатысты ережелерін қайта қарау:
сайлау науқаны кезінде әлеуметтік желілерде үгіт жүргізу мүмкіндіктері;
бақылаушылардың қызметі мен құқықтық мәртебесі;
аумақтық сайлау комиссиялары қызметінің қағидаттарын, оларды кәсіби негізге көшіруді;
сайлау қорларына қайырмалдық берудің лимиттерін белгілеу;
сайлауға шетелдік араласуды болдырмау;
сайлау науқанына қатысушылардың – кандидаттардың, байқаушылардың, сенім білдірілген адамдардың және бұқаралық ақпарат құралдарының барынша қаржылық ашықтығын қамтамасыз ету.
Ұсынылған шаралар мыналарға әкеледі деп күтілуде:
белгілі бір президенттік өкілеттіктерді жою арқылы елдің саяси жүйесін жаңғырту;
жергілікті атқарушы органдардың дербестігін нығайту;
саяси бәсекелестікті арттыру, барлық партиялардың дамуы үшін тең жағдайларды қамтамасыз ету;
саяси жүйедегі тежеу мен тепе-теңдік тетіктерін күшейту;
заңнамалық рәсімдерді оңайлату;
республикалық бюджеттің атқарылуына парламенттік бақылауды күшейту;
азаматтардың электоралдық белсенділігін арттыру және оларды елді жан-жақты жаңғырту процесіне тарту;
сайлау рәсімдерін және олардың сақталуын бақылауды жетілдіру.
Құжат 11 мамырға дейін қоғамдық талқылау үшін Ашық НҚА веб-сайтында орналастырылған.
